Geahččaladdan: Guorahala bassanávdnasiid enzymaid

Bassanávdnasat leat kemikálat mat mollejit ja jávkadit duolvvaid, ja ráidnejit biktasiid ja addet njálgga hája. Dat mat ráidnejit biktasiid, leat vuosttažettiin čáhci, temperatuvra, mekánalaš gieđahallan ja iešguđetlágan kemiijalaš ávdnasat nu mo sáibu, surfaktánttat, optihkalaš vilggodahttinávdnasat, njálggahájat ja enzymat.

Enzymat addet liige veahki jávkadit váttis dielkkuid. Leat njeallje váldojoavkku enzymain mat geavahuvvojit bassanávdnasiin:

Proteásat

mat mollejit proteiinnaid

Lipásat

mat mollejit buoideávdnasiid

Amylásat

mat mollejit stearkalasa

Cellulásat

mat mollejit lávlliid, smávva bumbolsárrasiid mat čoahkkanit biktasiidda go daid geavaha, ja dainna lágiin veahkehit doallat bivttasávdnasa livttisin

Vai bivttasbassan galgá nu beaktil go vejolaš, de leat eanas bassanávdnasiin máŋga iešguđet enzyma.

Ulbmil dáinna geahččaladdamin lea oažžut máhtu enzymabioteknologiija birra, dan bokte go guorahalat mo enzymat bassanávdnasiin sáhttet geavahuvvot jávkadit dielkkuid biktasiin.

Dielkkuid ráhkadit

Iskan dihte man beaktilat iešguđet bassanávdnasiid enzymat leat, dii dárbbašehpet duolva biktasiid. Ráhkdehket dan dihte álggos dielkkuid vilges tekstiilii.

1. Joavku juohkása báraide. Juohke bárra bargá ovtta "dielko-luvvosiin".
2. Juohke bárra čuohppá vilges tekstiilla 18 bihttái mat leat 5 x 5 cm stuoru. Earuhan dihte tekstiilabihtáid berre juohke báras leat sierra hápmi bihtáin.
3. Juohke bárra báidná dál buot iežas 18 tekstiilabihtá seamma "dielko-luvvosiin". Lea dehálaš ahte buot bárat geavahit seamma mađe luvvosa. Geavahehpet áinnas pipeahta dahje goaikkanasmihttára vai šaddá nu dárkil go vejolaš.

4. Dis leat dál joavkkus 72 tekstiilabihtá main leat 4 iešguđet luvvosa dielkkut. Sirrebehtet buot báidnojuvvon tekstiilabihtáid 18 guhpii, nu ahte juohke gubas lea 1 tekstiilabihttá guđege 4 "dielko-luvvosis". Dáid gubaid geavahehpet viddáseappot iskat daid iešguđet bassanávdnasiid maid ráhkadehpet.

Ráhkadit bassanávdnasiid

1. Juohke joavku ráhkada alcceseaset bassanávdnasa. Ráhkadehpet ovtta bassanávdnasa guđege enzymii A-D.
2. Ráhkadehpet bassanávdnasiid dan bokte go seaguhehpet buot ávdnasiid 1 L cearkelásii:
   • 3 g oston bassanávnnas enzymaid haga
   • 1 g enzyma
   • 1 L čahci

3. Ráhkadehpet guokte kontrollaiskkosa:

   • kontrollaiskus 1: dušše čáhci
   • kontrollaiskus 2: oston bassanávnnas enzymaid haga seaguhuvvon čáziin
4. Go bassanávdnasat leat bures luvvan, de juohkibehtet guđege dan 4 bassanávdnasis golmma unnit cearkelásii (400 mL), dainna lágiin ahte lea 330 mL bassanávnnas guđege cearkeláses. Dahket seamma kontrollaiskkosiiguin. Merkebehtet buot 18 cearkeláse.

Iskat bassanávdnasiid

Dál lea áigi iskat bassanávdnasiid daiguin dielkotekstiillaiguin maid ráhkadeiddet, ja gávnnahit guhte enzyma lea guđege bassanávdnasis (A-D). Dis leat dál joavkkus 18 guba main guđesge leat 4 tekstiilabihtá báidnojuvvon iešguđet "dielko-luvvosiin". Dasa lassin leat dis 18 unna cearkeláseža main leat 6 iešguđetlágan bassanávnnas-luvvosa.

Juogadehpet bargguid, ja barget báraid mielde.

Doai iskabeahtti juohke bassanávdnasa dan 4 dielkku ektui, ja iešguđet temperatuvrrain.

1. Álgii bassanávdnasiin mii sisttisdoallá enzyma A, latnjatemperatuvrras. Bidjii ovtta guba mas leat 4 tekstiilabihtá, báidnojuvvon daiguin iešguđet "dielko-luvvosiiguin", cearkelásii mas lea rievttes bassanávnnas.
2. Diktii tekstiilabihtáid orrut bassanávdnasis dan botta go fierrubeahte. Váldii áiggi áigemihttáriin.
3. Go lea mannan 5 minuhta de njorrebeahte eret bassanávdnasa, cikcubeahte eret nu ollu čázi go vejolaš tekstiillas, ja bidjabeahte goikat. Sáhttá leat buorre goansta goikadit vuoktabosoniin mas boahtá galbma áibmu vai goiká jođaneappot.
4. Geavheahppi čáhcegierdilis tušša čállit tekstiilabihtái mii bassanávdnasiid geavahuvvui ja mi temperatuvra lei.
5. Geardduheahppi 1.-4. ceahki iešguđet temperatuvrrain:
   • álggos 40 ℃
   • dasto 70 ℃

   Liggebeahte bassanávdnasiid sávahahtti temperatuvrii čáhcelávgguin dahje vuoššanpláhtain. Lea dehálaš ahte lea juste rievttes temperatuvra ovdal go bidjabeahte daid báidnojuvvon tekstiilabihtáid dohko.

6. Geardduheahppi geahččaladdama bassanávdnasiiguin main leat enzymat B, C ja D, ja kontrollaiskkosiiguin.

7. Go lehpet iskan buot bassanávdnasiid ja goikadan tekstiilabihtáid, de sirrebehtet dan 72 tekstiilabihtá logihkalaš minstara mielde, vai oažžubehtet bajilgova bohtosiin.

8. Geavahehpet registrerenskovi, ja veardidehpet man beaktilat dat iešguđet bassanávdnasat leat iešguđet temperatuvrrain, ja iešguđet dielkkuide.

• Makkár konklušuvnnaid sáhttibehtet geassit bohtosiid vuođul?

  1. Mii bassanávdnasiid doaimmai buoremusat iešguđet dielkkuide?
  2. Maid dát muitala didjiide enzymaid birra bassanávdnasiin?
  3. Mat enzymat doaivubehtet A, B, C ja D ledje?
     (Dárkkistehpet oahpaheaddji fasihta ektui.)
• Doibmet go bassanávdnasat buoremusat enzymaiguin vai enzymaid haga?
• Manne buot bassanávdnasat eai lean seamma beaktilat buot dielkkuide?
• Man dielkku lei váddáseamos jávkadit? Mii sáhttá sivvan dasa?
• Mo váikkuha temperatuvra bassanávdnasiid bevttolašvuođa?
• Mat leat ovdamunit enzymaid geavahit bassanávdnasiin?
• Sáhttet go bassanávdnasat main leat enzymat geavahuvvot buot lágaš tekstiillaide?
• Mo lea vejolaš ahte enzymat jávkadit dielkkuid alla temperatuvrrain?

• Guorahallet iešguđet bassanávdnasiid máid rámbuvrras oastit, iskan bokte sisdoallologahallama. Makkár enzymaid dat sisttisdollet?
• Mo márkanastejit iešguđet bassanávdnasiid? Doallá go máinnus deaivása dainna máid leat oahppan bassanávdnasiid birra?
• Ráhkat diehtoplakáhta ruoktot bassanlatnjii mii čilge mo sáhtát jávkadit iešguđetlágan dielkkuid biktasiin.

Denne siden er en bearbeidet utgave av «Which laundry enzymes work best?» fra Science in School.