Jiehtege tjiehpies-lidteratuvre båata dehtie fraansken jiehtiegistie «belles-lettres» jïh daate lidteratuvre edtja estetihke dååjresem lohkijasse vedtedh. Men man bïjre tjiehpies-lidteratuvre? Gosse tjaelije tjiehpieslidteræære-tjaalegh tjaala dellie maahta fantasijem nuhtjedh. Ij daarpesjh tjaeledh mij heannadamme, men maahta ajve soptsesem hæhtadidh. Gosse tjaelije lea soptsesem hæhtadamme, ibie dellie sïjhth dam lohkedh? Mijjieh gujht sïjhtebe læjhkan soptsesem lohkedh, dan åvtese mijjieh joe guarkeme tjaelije lea soptsesem hæhtadamme. Men læjhkan gosse mijjieh lohkebe dellie maehtebe goh soptsesen sïjse jieledh. Jïh dle maehtebe guarkedh guktie persovnh soptsesisnie dåemiedieh jïh maehtebe aaj heannadimmieh guarkedh, jalts mijjieh daejrebe soptsese ij leah saatnan.

Guktie edtjebe bïhkedidh mij saemien tjiehpies-lidteratuvre? Gaajhkem maam saemien tjiehpies-lidteratuvren tjaelijh tjaelieh tjiehpies-lidteratuvre?

Tjiehpies-lidteratuvre edtja mijjem faepieldidh jïh dååjrehtimmieh mijjese vedtedh, men aaj edtja goerkesem jïh daajroem vedtedh – ånnetji jeatjhlaakan enn aamhtese-prosa. Tjiehpies-lidteratuvren tjaalegh maehtieh aaj mijjem maam akt lïeredh. Jïh tjaalegi tjïrrh maehtebe mijjen jallh jeatjebh almetji åssjaldahkh jïh dååjresh åahpenidh. Tjiehpies-lidteratuvre maahta siebriedahkem laejhtedh jïh mijjen vuajnoeh tsevtsedh.

Gærjesne «Nu gárvvis girdilit» dotkije Harald Gaski tjaala tjiehpies-lidteratuvre edtja nasjonaale domtesh lohkijidie vedtedh, siebriedahken speejjelinie årrodh jïh lohkije edtja lïeredh guktie saemieh ussjedeminie. Maam vïenhth Harald Gaski meala? Guktie lidteratuvrh maehtieh siebriedahken speejjelinie årrodh? Dov mïelen mietie tjiehpies-lidteratuvre vihkeles? Jallh ajve maam akt mijjieh nuhtjebe gosse edtjebe eejehtidh?

Saemien lidteratuvre golme boelhkine juakeme learoe-soejkesisnie. Dah golme boelhkh:

• boelhken 1995 raejeste
• boelhken 1965 åvtelen
• boelhken gaskem 1965 - 1995

Gosse edtjebe tjaalegh boelhkeste 1965 åvtelen lohkedh jïh guarkedh, dellie hijven daejredh mij heannadi Saepmesne jïh aaj siebriedahkesne.

Dah voestes teeksth mah åehpies leah joejkeme-teeksth. Saemieh aelkieh tjiehpieslidteratuvren-tjaalegh tjaeledh jïh voestes romaane jaepien 1910 trygkesovvi. Maehtebe jiehtedh tjaalegh jïh gærjah leah nasjonaale-romatihkeles tjaalegh, jïh illedahkh daaroedehteme-politihkeste.

Daennie boelhkesne siebriedahken våajnoe saemiej bïjre jarkese. Daaroeh aerebi tuhtjin saemieh lin ovsåahtan jïh goh maanah dåemiedin, jïh eelkin saemide ålkoestidh. Nöörjen staate guhkiem saemiej vööste nåakelaakan dåemiedi, jïh guhkiem 1900-låhkoen aktem garre “daaroedehteme-politihkem” stuvri. Rïektesisnie dle daate politihke edtji saemien kultuvrem tjelmiehtidh jïh våålese diedtedh, joekoen viehkine saemide nyöjhkedh jïjtsh gïelem skuvlesne nuhtjedh. men læjhkan aalkoevisnie 1900-låhkoen saemieh Nöörjen jïh Svöörjen bielesne eelkin årganisasjovnh tseegkedh jïh saemien lidteratuvre aaj jarkese.