Ioniserejeaddji suonjardeapmi

Suonjardeapmi lea ioniserejeaddji dalle go das lea doarvái energiija gaikut eret elektrovnnaid atomain ja molekylain. Dalle ávdnejuvvojit ionat main lea elektralaš láddagas, ja dat leat mihá eambbo reaktiiva go álgovuolggalaš partihkkalat. Dát sáhttá sakka váikkuhit biologalaš materiálai, ovdamearkka dihte vahágáhttit seallaid DNA ja dagahit borasdávdda. Dan dihte lea dehálaš ahte suddjet iežamet ioniserejeaddji suonjardeamis.

Ii leat čielga rádji das mii suonjardanenergiijaid lea ioniserejeaddji dan dihte go ioniserenenergiiija rievddada atomaid ja molekylaid gaskkas. Dan máid sáhttit dadjat, lea ahte UV-C ja røntgen- ja gammasuonjardeapmi leat álo ioniserejeaddji, dan botta go UV-B ja UV-A leat eambbo ráji alde.

Dutkan lea čájehan ahte UV-B ja UV-A sáhttet vahágahttit biologalaš materiála vaikko eai ionisere. Dan dihte lea olles UV-guovlu mielde dan suonjardeamis man vuostá mii fertet várjalit iežamet.

Radioaktiiva alfa- ja betasuonjardeamis lea hui ollu energiija ja lea álo ioniserejeaddji.

Ultravioleahtta suonjardeapmi

Dás dus dáidet alddát vásáhusat. Beaivvášvuoiddas mas lea UV-filttár bisseha bures sihke UV-A ja UV-B mat leat beaivesuotnjariin. Eat dárbbaš vuorjašuvvat UV-C dihte go ozongeardi atmosfearas bisseha buorremuddui buot. Dát gusto maid suonjardeapmái mas lea vel eambbo energiija, ja mii boahtá máilmmiávvosis ja deaivá eatnama atmosfeara.

Røntgensuonjardeapmi

Jus dus váldo røntgengovva, ovdamearkka dihte bátnedoaktára luhtte, de oaččut røntgensuonjardeami. Dalle gokčet ladjošlembboniin osiid gorudis máid eai govve. Ladju absorbere røntgensuotnjariid vai oaččut nu unnán suonjardeami go vejolaš.

Radioaktiiva suonjardeapmi

Ii leat dušše elektromagnehtalaš suonjardeapmi mii lea ioniserejeaddji. Partihkalsuonjardeamis, nu mo ovdamearkka dihte radioaktiiva alfa- ja betasuonjardeamis, lea hui ollu energiija ja lea álo ioniserejeaddji.

Mii bisseha radioaktiiva suonjardeami vuolgá suonjardansorttas. Sihke alfa- ja betasuonjardeapmi bissehuvvo dađistaga go beaškkeha partihkkaliid vuostá mat bohtet ovdii.

Alfasuonjardeapmi lea stuorimus, beaškkeha jođánit ollu partihkkaliid vuostá ja goazahuvvo jođánit. Dát dáhpáhuvvá moatti centimehteris áimmus ja moatti mikromehteris jus alfasuonjardeapmi deaivá liiki. Dan dihte dat ii beasa du liiki čađa. Dan dihte go alfasuonjardeamis lea ollu energiija, de dat dahká ollu vahága jus lihkká beassá goruda sisa, ovdamearkka dihte geahppáide radongássan. Ventilašuvdna ja geallirmuvrra notkan leat muhtin doaibmabijut mat hehttejit radongássa beassamis bávttis vissui.

Betasuonjardeapmi sáhttá johttit máŋga mehtera áimmus, muhto asehis ladjogeardi bisseha dan. Vaikko das lea stuorát čađabeassannákca go alfasuonjardeamis, de das lea arvat unnit energiija ja ii vahágahttá biologalaš materiála seamma ollu.

Gammasuonjardeapmi lea dat suonjardeapmi man lea váddáseamos bissehit. Dat manná álkit du goruda čađa ja ii goazahuvvo jođánit nu mo alfa- ja betasuonjardeapmi. Gammasuonjardeamis leat iešguđetlágan molssaváikkuhusat partihkkaliiguin maid deaivá. Dan dihte ii sáhte bidjat fásta ráji dasa man guhkas ollá. Veaikegeardi mii lea 1,3 centimehter asu bisseha beali suonjardeamis, ja nubbi vel 1,3 centimehter geardi bisseha beali das fas.