Religionsdefinisjonar

Eit gjennomgåande problem i historia til religionfaget har vore sjølve omgrepet religion. Det har vore ei lang rekkje forsøk på å definere omgrepet religion, utan at ein har klart å komme til noka brei einigheit om kva definisjon som er best.

Det er òg ulike måtar å definere omgrepet på. Mange av dei tidlegaste definisjonane prøvde å finne ein slags essens eller kjerne som er felles for alle religionar. Slike definisjonar skal seie noko om kva religion er, om substansen til religionen, og blir derfor kalla substansielle definisjonar. Eit eksempel på ein slik definisjon er «religion er trua på andelege vesen» (Edward Tylor, 1832–1917).

Eit problem med slike substansielle definisjonar er at dei ofte er for vide eller for snevre. Mange former for buddhisme vil for eksempel ikkje kunne kallast religion dersom vi brukar Tylor sin definisjon. Og er ein nødvendigvis religiøs dersom ein trur på spøkelse?

Ein annan måte å definere religion på er å undersøkje kva funksjon religion har. I staden for å sjå på kva religion er, konsentrerer ein seg om kva religionen gjer. Fyller religion eit behov i kvart enkelt menneske, eller fyller det kanskje behov i eit samfunn som heilskap?

Slike funksjonalistiske definisjonar legg gjerne vekt på anten den psykologiske funksjonen eller den sosiale funksjonen til religion. Men slike definisjonar kan fort redusere religion til berre å handle om psykologi eller sosiologi. Er religion berre eit resultat av det psykologiske behovet vårt for å skape orden og meining i tilværet? Er religion berre noko som skaper fellesskap og held samfunnet saman? Eller er det kanskje berre eit maktmiddel som samfunnsleiarane brukar for å kontrollere folket?

Eit anna problem med slike definisjonar er at dei ofte omfattar mange fenomen som vi vanlegvis ikkje vil kalle religion. Familie, fotball og frimerkesamling kan òg vere med på å gi livet meining, men vi kallar det likevel ikkje religion. Det moderne norske demokratiet vårt bind samfunnet saman gjennom lover og institusjonar, utan at religion speler noka stor rolle i den samanhengen.

Det ser altså ikkje ut til at vi kjem nokon veg når det gjeld ein endeleg definisjon på religion. Religionshistorikaren Eric J. Sharpe meinte det ikkje var så viktig å kunne definere religion. Det er viktigare å kunne kjenne att religion når vi møter på fenomenet ^[1]. Då blir spørsmåla heller: Kva er typisk for religion? Kva fenomen består religionar av? Dette er ei fenomenologisk tilnærming til religion.

Med dette utgangspunktet laga Ninian Smart ein modell som bestod av sju dimensjonar som han meinte var sentrale i alle religionar. Han meinte alle religionar bestod av dette:

1. forteljingar
2. dogme
3. etikk
4. materielle uttrykk
5. oppleving
6. ritual
7. ein sosial dimensjon

Smart sin modell har blitt utsett for stadig meir kritikk. Smart tek nemleg utgangspunkt i kristendommen og går ut frå at dei same fenomena også finst i andre religionar. Inndelinga i dimensjonar kan likevel vere nyttig når ein skal analysere og samanlikne religionar.

Omgrep hjelper oss med å forstå verda. Men omgrepa kan òg avgrense forståinga vår av verda viss dei passar dårleg inn med verkelegheita. Definisjonar er ikkje absolutte sanningar.

Ein måte å løyse problemet med definisjon på er å operere med arbeidsdefinisjonar. Ein arbeidsdefinisjon er ein definisjon som skal fungere i ein spesiell samanheng. Du kan sjølv bruke ein slik arbeidsdefinisjon i eit oppgåvesvar. Då må du gjere dette klart tidleg i oppgåva ved for eksempel å skrive «I denne oppgåva vel eg å forstå religion som …» Men ein arbeidsdefinisjon kan ikkje takast heilt ut av lause lufta. Du må kunne argumentere for at definisjonen din er fornuftig, og han må fungere godt i den samanhengen du brukar han.