Utforsk temaet trening, kropp og doping

Deltakarar:Jonis Josef – programleiarBo Lindblad – Antidoping Norge

Programleiar: Hei og hå, eg heiter Jonis Josef, og i dag skal eg snakke om doping saman med Bo Lindblad, som jobbar i Antidoping Norge. Doping kan vere så mangt. Det er doping i idretten, det er doping på treningsstudioa, og det er doping i det kvardagslege samfunnet. Men kva er effekten av det? Er det sånn at ein berre blir svær og får store musklar? Er det sant at ein får små testiklar? Kva kan dei langsiktige biverknadene vere?

Dette og veldig mykje meir skal eg få svar på i dag. Du høyrer på Kva veit eg?. Velkommen til deg, Bo Lindblad.

BL: Tusen takk.

Programleiar: Kva gjer de i Antidoping Norge?

BL: Antidoping Norge er ei stifting som vart stifta i 2003. Vi jobbar for eit dopingfritt samfunn, og vi jobbar for at idretten skal vere så rein som mogleg.

Programleiar: Som idrettsfan har eg eit spørsmål: Kvifor ikkje tillate doping for å sjå kva alle kan få til når dei er maks dopa?

BL: Det er eit spørsmål eg har fått mange gonger av ungdommar på vidaregåande skule (ler). Det er nokre som snakkar om "super-OL" for "supermenneske". Tanken er forførande, og det er ein morosam idé. Men viss vi skal vere litt realistiske, er det dessverre sånn at desse dopingmidla er legemiddel, så vi går rett og slett inn og tuklar og leikar med kroppen. Vi kan sjå tilbake på det gamle Aust-Tyskland og kva som skjedde med ein del av utøvarane der. Det vart fødd barn med misdanningar, dei hadde til dømes fleire enn ti tær, og nokre kvinner vart til menn. Dette er ikkje sunt!

Programleiar: Var det ikkje sånn at soldatar under andre verdskrigen òg fekk tilført noko?

BL: Ja, det stemmer. Pervitin er eit amfetaminliknande stoff som vart brukt av tyske soldatar, til dømes under vinterkrigen i Finland. Då Russland angreip Finland, fekk dei hjelp av tyskarane. Dei sende opp masse krigsmateriell og Pervitin. Då lærte ein fort at ein kunne springe langt, trene hardt, ete lite og kvile lite.

Programleiar: Når ein ser dei negative effektane av doping, kvifor dopar folk seg framleis?

BL: Eg synest vi skal dele det opp i doping i idretten og doping i samfunnet. I idretten dopar ein seg for å oppnå noko. I samfunnet dopar ein seg for å komme bort frå noko. Idrettsdoping handlar som regel om å vinne noko og vere betre enn det ein er. Vi ser at det er fleire som dopar seg blant dei nest beste; dei som har veldig lyst, men som ikkje heilt får det til. Dersom vi ser på doping i samfunnet, er motivasjonen heilt annleis. Det er det eg jobbar med.

Programleiar: Kven er det som startar med doping, slik du ser det?

BL: Det er typisk gutar frå 18 til 20 år som anten har blitt mobba eller hatt omsorgssvikt – dei har hatt ein krevjande barndom. Det kan òg vere personar som får ein del kommentarar om kroppen sin, eller menneske som er i ei form for krise; dei står på eit vippepunkt i livet. Det kan vere at ein har mista nokon ein er glad i, eller at ein ikkje heilt får kvardagen til å henge saman. Ein kollega av meg vart kontakta av ein gut på 17 år som sterkt vurderte anabole steroid. Då kollegaen min spurde kvifor, svarte guten at alle vennene hans hadde dame, og at han ikkje hadde det. Han ville få ein fin kropp, sånn at han kunne få seg ei fin dame. For han var det veldig, veldig viktig. Det var som ei krise for han. For oss kan det høyrest litt naivt ut.

Programleiar: Det er ikkje lenge sidan eg var ungdom og kjende på denne uvissa sjølv.

BL: Nettopp! Det handlar mykje om låg sjølvkjensle og uvisse. Doping i samfunnet er noko som kan treffe ganske mange og ganske breitt. Eg har møtt nokre av gutane som har vore med i dei store produksjonssakene. Han eine seier at dei har selt til "alle", men det stemmer ikkje, for det er ikkje alle som dopar seg. Men det er nokre i alle samfunnslag. Det er helsepersonell, det er politifolk, det er tilsette i kriminalomsorga, det er dørvakter og så vidare. Det er menn og kvinner, unge og eldre. Doping i dag er ikkje noko som berre finst i idretten – det er spreidd utover i samfunnet.

Programleiar: Du jobbar for Antidoping Norge med dagens unge menneske. Korleis slår sosiale medium inn?

BL: Eg synest det er litt interessant, for det er på ein måte to sider av dette. Når eg spør ungdommar om dei blir påverka, svarer dei at dei blir påverka av sosiale medium. Er det sosiale medium som påverkar, eller er det dei andre som er på dei sosiale media? Då må vi tenke at det er dei andre som er der; det er vennene, men mange influensarar òg. Vi går ut frå at alle dei flotte kroppane som blir lagde ut av treningsinfluensarane påverkar ungdommar ganske mykje. Sjå for deg at du står i dusjen og skal dusje, og så ser du på din eigen kropp og samanliknar deg sjølv med ein som ser ut til å ha trent mykje. Det kan hende at vedkommande har brukt litt meir enn havregraut – men det veit ikkje du. Då kan ein fort føle at ein ikkje er god nok eller ikkje strekk til. Ungdommane sjølve seier i alle fall at sosiale medium er noko som påverkar dei i stor grad.

Programleiar: Eg er ganske tynn og har prøvd å trene opp gjennom åra. Veldig mange gonger har eg blitt tilboden å prøve doping. Kva er grunnen til at eg ikkje burde gjere det?

BL: Ein god grunn til ikkje å gjere det er det som kan følge med: biverknader. Hugs at dopingmiddel er legemiddel, og at alle legemiddel har ei eller anna form for uønskt verknad, altså ein biverknad.

Programleiar: Kva gjer det med kroppen min?

BL: Det gjer at du får meir testosteron, og då vil musklane jobbe fortare på grunn av proteinsyntesen. Det vil seie at musklane blir bygde opp når du trener og kviler. Kroppen tilpassar seg trening. Når du pressar kroppen hardt og lessar på mykje motstand, vil han respondere på det og vekse etter kvart. Med anabole steroid veks musklane fortare; du kan gå opp ti– tolv kilo på tre månader.

Programleiar: Det høyrest ikkje negativt ut.

BL: Du kan seie det, men det er berre musklane. Mange gløymer at senene ikkje blir styrkte i same takt. Dei heng ikkje med. Det som ofte skjer då, er at ein får senebetennelse, men det hender òg at heile muskelen rett og slett blir riven av.

Programleiar: Er det sant at ein kan få små testiklar?

BL: Eg trudde du skulle spørje om ein fekk liten tiss – for det er det nokon som trur – men det får ein altså ikkje. Men du får små testiklar. Eg skal forklare kvifor: Anabole steroid heiter derivat av testosteron, noko som vil seie at det er kunstig testosteron, som er det mannlege kjønnshormonet. For at du skal få ein dopingeffekt, må dosen vere større enn den mengda testosteron du klarer å produsere sjølv. Kroppen er lat, og han gjer ikkje meir enn han må. Dersom du tek masse testosteron via piller eller sprøyter, vil hypofysen – altså kroppen – måle dette og finne mykje testosteron. Då vil kroppen sin eigen produksjon av testosteron bli slått av fordi du ikkje treng å produsere det. Då har ikkje testiklane ein særleg stor funksjon lenger, så "fabrikken" som ligg i testiklane hos menn og i eggstokkane hos kvinner, blir berre skrudd av. Då får du små testiklar, men det er nokon som vel steroida likevel.

Programleiar: Det som er så fascinerande, er at vi har veldig mykje merksemd på kroppspress, spesielt mot kvinner. Vi ser retusjerte bilete og så vidare. Men gjennom samtalen med deg er det veldig tydeleg at kroppspresset òg treffer unge menn i veldig stor grad.

BL: Definitivt! Dersom eg ikkje hugsar heilt feil, er det nokre tal frå forsking som viser at rundt 60 prosent av gutane kjenner på kroppspress. Den tilsvarande delen hos jentene er vel opp mot 90 prosent. Men vi har den kroppen vi er fødde med: 45 prosent av resultata du kan oppnå på treningssenteret, er allereie forutbestemde. Det er genar! Nokre er disponible for å kunne bygge musklar – gratulerer, flaks for dei. Du har sikkert litt meir uthaldsmoglegheiter og kan springe litt lenger enn andre?

Programleiar: Eg kan det, veit du.

BL: Ikkje sant! Og det må vi akseptere. Den aksepten kan nok vere litt vanskeleg for nokon, men slik er det.

Programleiar: Kva tenker du om trendane? Er det fleire eller færre som dopar seg no?

BL: Det er eit veldig godt spørsmål. Forsking klarer ikkje å fange opp alle, men det er fleire og fleire. Det er rundt 2–3 prosent av befolkninga, men det er nok nokre mørketal fordi det er sjølvrapporterte data og data frå spørjeundersøkingar. Politiet opererer med rundt 4 prosent, så vi går ut frå at eit par hundre tusen nordmenn dopar seg dagleg.

Programleiar: La oss seie at ein vel å dope seg. Må ein halde det gåande? Korleis vil langvarig bruk fungere?

BL: Tilrådingane – slik vi kjenner dei frå brukarmiljøa – går på at du må bruke reine varer. Du må bruke låge dosar, og du må bruke noko som vi kallar for PCT – Post Cycle Therapy. Så lenge dopingmidla ikkje er godkjende i Noreg, blir dei ikkje produserte på legemiddelfabrikkar, så veldig mykje av dopa som blir selde i Noreg, er produsert på det vi kallar undergrunnslaboratorium.

Programleiar: Det er som campingvogn-koking i Breaking Bad ...

BL: Ja, det er i kjellarar og i garasjar rundt omkring. Eg besøker fengsel og har møtt ein god del som har vore med i dei store produksjonssakene. Ein av gutane fortalde at han skulle ut i garasjen for å presse piller. Han skulle putte pulver i pillepressaren, men mista pulveret på golvet, der det var olje, drit og lort. Han tenkte at det ikkje var så bra fordi pulveret vart ureint, og ringde sjefen for å spørje kva han skulle gjere. Sjefen svarte at han skulle drite i det og putte pulveret i pillepressaren og selje pillene til dei minst kritiske kundane. Og kven er det, trur du? Det er ungdommar.

Programleiar: Det er ganske forferdeleg!

BL: Dei selde pillene til unge menneske og sa at dei skulle ete pillene dei fekk tilsendt, dersom dei hadde lyst til å prøve dei. Det å få tak i reine varer er ikkje så lett, men likevel er det nokre som vel å bruke dette. Du snakka om trendar i stad; SARM-ar er ein nyare trend som har komme. Det er legemiddel som er under utprøving, og som per i dag ikkje er godkjende. SARM står for Selective Androgen Receptor Modulators. Vi menn har mannlege kjønnshormon som blir kalla for androgen. Testosteron er eit av desse androgena. No har vi litt naturfag, ok?

Testosteron er altså eit av fleire androgen. Bruker du anabole steroid, får du masse "testo" utanfrå. Men då får du ein muskeloppbyggande effekt som er éin-til-éin, og biverknader som ofte er negative. Med SARM-ar kan ein få ein effekt som er åtti-til-én, altså åtte gonger muskeloppbyggande effekt og berre ein liten biverknad. Då byrjar det å bli interessant. S-en står for "Selective" – desse medisinane skal selektere; dei skal velje kva for nokre androgene reseptorar i kroppen dei festar seg til. Testosteron festar seg til alt mogleg i kroppen: til muskelvev, sentralnervesystemet og androgene reseptorar i hovudet – det er derfor du kan bli aggressiv og sur og sint. Når desse SARM-ane er ferdig utvikla, kan ein sannsynlegvis unngå ganske mange av desse negative biverknadene.

Programleiar: Er det då uproblematisk å dope seg?

BL: Det veit vi ikkje enno fordi dei ikkje er ferdig utvikla. I dag veit vi at 40 prosent av SARM-ane som er i omløp og blir selde, har anabole steroid i seg, så dei er berre juks. Det har komme fram i testar. Det er ein ting som er viktig med SARM: La oss seie at desse medisinane – den dagen dei er ferdig utvikla – blir brukt til pasientar med alzheimer og kreft og så vidare. Medisinane er veldig bra; det er derfor dei er utvikla. Men så kjem det nokre som skal bruke dei til å dope seg. Dei vil antakeleg få effekten – større musklar. Men kva er det som skjer med hjartet? Når bicepsane veks, veks hjartemuskulaturen òg; det ser vi hos brukarar av anabole steroid. I Noreg i dag opplever kardiologane – altså hjartelegane og -kirurgane – at det kjem inn fleire og fleire unge menn i tidleg tjueåra med store hjarteinfarkt på grunn av doping. Når hjartemuskelen veks, er det venstre hjartevegg som veks og blir tjukk og stiv – ikkje heile hjartet – og det er venstresida som pumpar ut blod til kroppen.

Programleiar: Tettar det seg der, då?

BL: Ja, du får stive hjartevegger, og pumpeeffekten blir dårleg. Ein kan òg oppleve at det blir avleiringar av kolesterol og feitt og greier i blodårene; dei blir tynne, og du får dårleg pumpeeffekt. Dette i kombinasjon med tung styrketrening er ikkje heilt bra.

Programleiar: Då har det motsett verknad. Ein trener rett og slett ganske mykje for å få ei dårlegare helse og eit dårlegare hjarte?

BL: Bingo! Det er heilt rett.

Programleiar: Då lurer eg på kva som er grensa for doping. Dersom du går til kva treningssenter som helst i dag, får du kjøpt ting som protein, kreatin og "weight gainers". Er dette ei form for doping, eller er det det at noko er ulovleg, som gjer det til doping?

BL: Ja, det er lova, og doping er forbode. Vi har to ulike dopinglister; vi har ei innanfor idretten som WADA (World Antidoping Agency) set opp, og så har vi ei for samfunnet som staten Noreg set opp.

Programleiar: Har kreatin nokon negativ effekt?

BL: Ikkje som vi kjenner til, men no snakkar vi om kosttilskotet kreatin.

Programleiar: Ja, det er kosttilskot eg tenker på. Kosttilskot er vel prestasjonsfremmande, men kanskje ikkje på same måte som ting på dopinglista?

BL: Kvar har du det frå?

Programleiar: Eg veit ikkje. Då eg trente før, fekk eg alltid høyre at eg måtte ta kreatin fordi eg ville vekse fortare ...

BL: Høyr på kva du seier no: Du sa først at ein kan bruke kosttilskot som kreatin, og at det har omtrent same effekt. Men korleis då?

Programleiar: Eg aner ikkje!

BL: Akkurat det seier veldig mange, men ein trur mykje. Kosttilskot er ei samlenemning for alle desse tilskota. Dersom vi har mat i den eine enden og legemiddel i den andre enden, har vi kosttilskot i midten. Dersom eg skal vere heilt usexy og kjedeleg, er det sånn at du berre skal bruke kosttilskot dersom du har ein mangeltilstand – og elles et du vanleg mat. Men vi vet at det blir brukt mykje kosttilskot i samband med trening, og då kjem kreatin, koffeintablettar, beta-alanin og protein inn i biletet. Om det har nokon effekt? Nja. Proteintilskot har nok svært liten effekt. Så lenge du et vanleg mat og et nok av han, får du dei proteina du treng.

Programleiar: Så dei gutane som står med ei svær flaske med proteinshake og ristar, kan like gjerne ete litt brokkoli og kylling?

BL: Ja, eller meieriprodukt, som er gode proteinkjelder. Fordelen med det er at du får andre næringsstoff òg. Proteinpulver er eit restprodukt frå meieria, så det er ikkje kunstig, og det er gode mjølkeprotein. Men det er ikkje noko meir enn det. Dersom du drikk mjølk eller et andre meieriprodukt, får du i deg kalsium, kalium, saltar, jod og alt mogleg anna som kroppen òg treng.

Programleiar: Det leier meg til neste spørsmål: Eg vel å tenke at doping ikkje er noko for meg, men eg er veldig gira på å trene og maksimere effekten av treninga mi. Kva gjer eg då?

BL: Då synest eg du skal bruke energien din på treningskunnskap. Kva er det som skal til? Korleis set eg opp eit treningsprogram på ein god måte? Styrketrening er ingen eksakt vitskap – det finst mange ulike metodar. Men det er to ting som det er dumt å gjere. Det eine er å lesse på for mykje vekt; det blir for tungt, og du får dårleg treningseffekt fordi du får dårleg teknikk. Det andre er å rive og slite i vektene; då vil du få ein skade etter kvart. Det du bør gjere, er å ha litt tolmod, setje deg inn i det og få kunnskap om treningsteknikken. Et vanleg mat, men et litt meir av han. Då er du så heldig at kroppen klarer resten sjølv.

Programleiar: Kan du fortelje litt om kva Rent Senter og Ren Utøver er?

BL: Rent Senter er eit program Antidoping Norge tilbyr norske treningssenter. Vi er klar over at treningssentera er i konkurranse med kvarandre, men når det gjeld doping, snakkar vi om helse, og då må vi stå saman. I Rent Senter-programmet får treningssentera tilgang på oppdatert opplæring/e-læring, slik at dei tilsette får meir kompetanse. I tillegg kan medlemmene vere trygge på at dei trenar på eit senter som jobbar førebyggande. Eg skal ikkje seie at alle som er Rent Senter, er reine – det er ein jobb som må gjerast heile tida. Når det gjeld dopingkontroll, kan Antidoping Norge berre kontrollere eller teste personar som er medlem i Norges idrettsforbund. Er du medlem på eit treningssenter, er det treningssenteret som kan teste deg.

Programleiar: Har dei løyve til å gjere det?

BL: Ja, men då må dei ha konsesjon frå Datatilsynet. Då kan dei be oss om å komme og gjere det.

Programleiar: Du fortalde at du har vore litt i fengsel og møtt folk som har dopa seg eller vore involvert i denne industrien og opplevd konsekvensen av det. Er det ei historie derfrå som stikk seg litt ut?

BL: Jobben vår i fengsel heng saman med at vi frå forsking ser at 30 prosent av innsette i norske fengsel har brukt dopingmiddel – spesielt anabole steroid. Det er mange samanlikna med delen i resten av samfunnet. Eg har møtt mange som har som "jobb" å krevje inn pengar, og dei bruker anabole steroid som eit verktøy. Skal du ut og klippe av ein finger eller stikke ut eit auge eller noko sånt, er det greitt å ha dette i blodet. Det er strategisk bruk.

Vi har ikkje tal på kor mange som har sagt at dei har drive med litt småkriminalitet, men då steroida vart introduserte, vart kriminaliteten intensivert. Ein innsett inviterte meg inn på cella ein dag og viste meg eit bilete av ein robot. Og så sa han at det er eit bilete av han. "Du er vel ingen robot, du er eit menneske", sa eg. Då fortalde han at han hadde hatt ein vanskeleg og vond oppvekst, og at han ikkje orka å kjenne på dei kjenslene. Han fekk ikkje den hjelpa av helsevesenet som han ønskte, så han hadde valt å bruke anabole steroid for å døyve kjenslene. Du blir ganske flat i kjenslelivet, og då kunne han leve som ein robot. Dessverre for han vart han sur og sint og aggressiv.

Dersom du vil ha fleire historier, kan eg dra eit par til: Eg møtte ein mann på 21 år som hadde kjøpt motorsykkel. Ein dag kom han til eit lyskryss med raudt lys. Han stoppa sjølvsagt, og så tok han fram mobilen sin. Han var oppteken med han og så ikkje at det vart grønt lys. Dama i bilen bak han tuta litt, og då vart han sint. Han la bort mobilen og hoppa inn gjennom frontruta på bilen. Han sa at han kunne ha teke sideruta, men han valde frontruta. Og så drog han ut dama og banka henne opp. "Du er ikkje grei mot meg, då er ikkje eg grei mot deg!"

Programleiar: Shit!

BL: Eg har òg høyrt om ein som kryssa gata, og så kom bussen køyrande i full fart mot han. Han såg på bussen og tenkte på kva som ville ha skjedd dersom bussen trefte han der og då. Ville bussen ha bretta seg rundt han? Ein kan få ei supermannskjensle – kjensla av å vere uovervinneleg. Alle er ikkje der, men historiene viser at det kan gå gale for ein del dopingbrukarar.

Programleiar: Kan historiene du høyrer frå fengselet, skje med kven som helst?

BL: Det er et veldig godt spørsmål. Svaret er vel eigentleg ja. Vi veit ikkje korleis eit individ vil reagere på anabole steroid. Nokre klarer seg bra, og i forsking ser ein at det er cirka 10 prosent som ikkje får nokon negative biverknader. Men i prinsippet kan anabole steroid påverke alle personar uheldig. Vi veit ikkje før vi har prøvd.

Programleiar: Men 10 prosent er veldig lite.

BL: Ja, det er det.

Programleiar: Det er vel 90 prosent sjanse for å få negativ effekt då?

BL: La oss seie at det står ti sekker med fallskjermar utanfor i gangen her. Éin av sekkene har ikkje fallskjerm. Tre sekker har ein fallskjerm som så vidt heng saman. Fem av sekkene har fallskjermar som fungerer toleleg greitt. Då er det éin igjen, og han fungerer. Blir du med og hoppar?

Programleiar: Nei!

BL: Skal vi gå ut og ta med åtte av vennene dine på eit fly og hoppe ut? Og så ser vi korleis det går. Sånn er det eigentleg.

Programleiar: Det er eit veldig godt bilete!

No skal eg samanfatte: Du kjem frå Antidoping Norge, som jobbar med idrett, men òg med samfunn, og det er der du jobbar. Det ein ser i samfunnet, er at menneske i veldig stor grad framleis vel å dope seg. Det som er viktig når det gjeld anabole steroid, er at det kan vere ein positiv ting for nokon, og at det kan vere ein negativ ting for veldig, veldig mange.

Når det gjeld sosiale medium og så vidare, vil veldig mange meine at det er med på å dytte folk i retning av doping på grunn av kroppspress. Vi har veldig stor merksemd på kvinner og kroppspress. 90 prosent av unge kvinner kjenner på kroppspress, medan 60 prosent av unge menn gjer det. Det er viktig å ta dette seriøst. Forskinga dykkar viser at dei som prøver seg på doping første gong, gjerne er menn mellom 18 og 20 år, og at dei blir dytta litt inn i det, anten på grunn av gruppepress eller som han fyren som ville ha kjærast som alle dei andre.

Det finst masse lovlege kosttilskot, og dei kvalifiserer ikkje som doping. Mykje av det er protein, som er bra. Protein må takast i samanheng med trening; du kan ikkje sitje på sofaen og ta ein proteinshake – sånn som eg har prøvd – då blir du berre tjukk. Du må trene og halde deg i drift.

Bo har òg vore i fengsel og møtt ein del lagnader som fortel korleis dei har enda opp der. Det har gjerne ein samanheng med dopingbruk. Dei fortel om auka aggresjon, auka supermannskjensle eller ein tilfeldig situasjon som har gjort at dei har enda opp i fengsel. Mange av desse menneska har tidlegare blitt mobba eller opplevde vonde ting, og dopinga har gitt dei ei kjensle av at dei klarer å blokkere det.

Det vi tilrår, er: Ikkje dop dykk! Bruk heller tida på å investere i læring. Dersom du skal dedikere mykje av livet ditt til trening, er det digg å vite korleis du skal ha rett teknikk, korleis du skal løfte, og kva du burde ete. Trener og et du rett og held deg unna doping, vil treninga mest sannsynleg ha ein langsiktig effekt, og hjartet ditt vil ikkje vere større enn brystet.

Programleiar: Bra oppsummering?

BL: Ja, det var ei veldig fin oppsummering!

BL: Då seier eg tusen takk til deg, Bo Lindblad.