Hopp til innhald
Fagartikkel

Saemiedigkie

Gåessie Saemiedigkie tseegkesovvi jïh guktie dam åadtjoejimh? Mejnie Saemiedigkie barka?
Saemiedigkie-gåetie, Karasjohkesne. Guvvie.
Saemiedigkie-gåetie, Kárášjohkesne. Bilete: Bård Løken / CC BY-NC-SA 4.0

Daelie lïerh

Nöörjen Saemiedigkien bïjre

  • gåessie jïh guktie tseegkesovvi

  • laaki jïh konvensjovni bïjre

  • guktie Saemiedigkie veeljesåvva

  • mejnie Saemiedigkie barka

  • passijve verbh, -ovvedh

Soptsestidh aamhtesen bïjre mejnie Saemiedigkie barka

Lohkh jïh lïerh!

Golme saemiedigkieh

Saemieh lea åålmege njieljie rïjhkine; Nöörjesne, Sveerjesne, Soemesne jïh Russlaantesne.

Nöörjen Saemiedigkie rïhpesovvi jaepien 1989. Sveerjen Saemiedigkie jis jaepien 1993. Soemen Saemiedigkie rïhpesovvi jaepien 1996, dan åvtelen dah «Saamelaisvaltuuskunta:m» jaepien 1973 raejeste åtneme. Russlaantesne ij naan Saemiedigkie tseegkesovveme.

Baakoe-læstoe
baakoeh

Saemien

Daaroen

rïhpesovvedh IVbli åpnet
rïjhkerike, land
SaemiedigkieSametinget; sameting
tseegkesovvedh IVbli etablert
åålmegefolk, folkegruppe

Guktie Saemiedigkiem åadtjoejimh

Gïrredæjjah mah Stilla-geajnoem steegkeminie. Guvvie.
Gïrredæjjah mah Stilla-geajnoem steegkeminie. Bilete: Helge Sunde / CC BY-NC-SA 4.0

Nöörjen staate saemide guhkiem stuvreme garre daaroedehteme-politihkine. Jaepien 1978 Stoerredigkie nænnoesti tjaetsie-faamoem «Álttá-Guovdageainno»-jeanosne bigkedh. Daan vööste gellie saemieh jïh jeatjebh almetjh aaj vuastalin. Stoerre gïrremh sjïdtin jeanoebealesne Stillesne jïh aaj Oslovisnie Stoerredigkien baalte jaepien 1981. Minngemes dah åejvieladtjh tjoerin muvhth dejstie saemiej krïevemijstie mietedh.

Baakoe-læstoe
baakoeh

Saemien

Daaroen

baalteved siden av
bigkedh VIbygge
daaroedehteme-politihkefornorskningspolitikk
garrehard
gïrremeprotest
guhkiemlenge (om tid)
jeanoebealaelvebredd
krïevemekrav
mietedh Igå med på
mieriedidhvedta
StoerredigkieStortinget
stuvredh VIstyre
tjaetsie-faamoevannkraft
vuastalidhgjøre motstand
vöösteimot
åejvieladtjhmyndigheter

Saemie-laake jïh jeatjah laakh

Saemien saevege Stoerredigkien ålkoelisnie. Guvvie.
Saemien saevege Stoerredigkien ålkoelisnie. Bilete: Gorm Kallestad / CC BY-NC-SA 4.0

«Álttá-Guovdageainno»-aamhtesen mænngan staaten politihke saemiej vööste buarani.

Jaepien 1987 dellie Stoerredigkie saemie-laakem mieriedi. Daate laake Saemiedigkien bïjre jïh jeatjah saemien reaktaj bïjre. Jaepien 1988 maadth-laakese aaj lissiem mieriedi.

Nöörjen staate jeatjah laakh aaj bæjhkoehtamme goh ööhpehtimmie-laake jïh sijjienomme-laake. Gaske-nasjonaale konvensjovnh dovne bæjhkoehtamme goh ILO-konvensjovne jïh FN-konvensjovnh.

Baakoe-læstoe
baakoeh

Saemien

Daaroen

aamhtesesak
buaranidhbli bedre
saemie-laakesameloven
reaktarettighet
maadth-laakegrunnloven
lissietillegg
bæjhkoehtidhratifisere, erklære
ööhpehtimmie-laakeopplæringsloven
sijjienomme-laakestedsnavnsloven
gaske-nasjonaale konvensjovnhinternasjonale konvensjoner

Saemiedigkien bïjre jïh mejnie barka

Saemiedigkie-tjåanghkoe Saemiedigkien savkesne. Guvvie.
Saemiedigkie-tjåanghkoe Saemiedigkien savkesne. Bilete: Jan-Morten Bjørnbakk / CC BY-NC-SA 4.0

Saemiedigkie lea almetje-veeljeme orgaane maam saemieh jïjtjh veeljieh tjirkijinie sijjen åvteste barkedh. Saemieh gïeh sijhtieh jïenestidh tjuerieh jïjtjemse Saemiedigkien veeljeme-låhkose tjaeledh.

Saemiedigkien 7 veeljeme-gievlieh jïh 39 saemiedigkie-tjirkijh. Saemiedigkie fïerhten njealjeden jaepien veeljesåvva. Veeljemen mænngan saemiedigkie-raerie jïh saemiedigkie-presidente aaj veeljesuvvieh daejstie saemiedigkie-tjirkijstie.

Saemiedigkie barka ihke saemieh edtjieh jïjtse gïelem, kultuvrem jïh seabradahkem gorredidh jïh evtiedidh.

Saemiedigkie gellielaaketje aamhtesigujmie barka mah vihkeles saemide.

Baakoe-læstoe
Baakoeh

Saemien

Daaroen

almetje-veeljeme orgaanefolkevalgt organ
evtiedidhutvikle
gellielaaketjemange forskjellige slags
gïelespråk, stemme
gorredidhbevare
ihkefor at
jïenestidhstemme
jïjtjemseseg selv
kultuvrekultur
saemiedigkie-tjirkijesametingsrepresentant
saemiedigkie-presidentesametingspresident
saemiedigkie-raeriesametingsråd
seabradahkesamfunn
tjirkijetillitsvalgt
veeljedh VIvelge
veeljemevalg
veeljeme-gievlievalgkrets
veeljeme-låhkoevalgmanntall
veeljesovvedh IVbli valgt
Aktijve jïh passijve

Aktiv og passiv

Vi kan uttrykke en handling på en aktiv eller passiv måte, ved å bruke enten aktive eller passive verb. Med aktive verb forteller vi hvem som gjør noe. Vi kan bruke passive verb når vi ikke vet hvem som gjør noe, eller at det er uviktig hvem som gjør noe.

veeljedh VI (aktivt verb)

  • Saemieh Saemiedigkiem veeljieh fïerhten njealjeden jaepien. (Samer velger Sametinget hvert fjerde år.)

veeljesovvedh IV (passivt verb)

  • Saemiedigkie veeljesåvva fïerhten njealjeden jaepien. (Sametinget blir valgt hvert fjerde år.)

Lohkh vielie!

Lohkh vielie mejnie Saemiedigkie barka.

Diedtieh lingkem! Saemiedigkie

Soptsesth!

Veeljh sjïere aamhtesem mejnie Saemiedigkie barkeminie jïh soptsesth dan aamhtesen bïjre.