Tidlege sivilisasjonar

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Σταύρος

I jeger- og samlarsamfunna var dei fleste på flyttefot i periodar. Dei kunne ikkje eige meir enn det var praktisk å bere med seg. Dei planla truleg berre for den næraste framtida, og la i liten grad opp forråd. I jordbrukssamfunnet vart det for første gong praktisk å eige meir. Vi kan rekne med at det tidleg vart utvikla metodar for lagring og konservering av mat, og det vart nødvendig å kome fram til lover og reglar for å sikre eigedom, og for å avgjere korleis den enkelte skulle skatte til fellesskapet.

Tidlege yrkesgrupper var ulike handverkarar, handelsmenn, krigarar og prestar. Religionen vart eit grunnlag for maktutøving, og presteskapet vart ofte også eit politisk leiarskap. Kongar hevda slektskap eller nært samband med gudane som legitimering for styret sitt, og offentlege ritual og overdådige tempel fungerte som lim i samfunnet.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Corbis, NTB scanpix

Spesialisering og næringsverksemd førte etter kvart til ei sosial lagdeling. Dei som klarte å tileigne seg deler av produksjonsoverskotet, var rike. Det store fleirtalet gjorde ikkje det. Dei overlevde - slik menneske alltid har gjort, men no i eit samfunn der nokre var langt rikare enn dei sjølv. Slik bygde det seg raskt opp ein enorm avstand mellom ein styrande elite og det store fleirtalet av fattige bønder.

I samfunn der alle var så avhengig av jordbruksproduksjonen for overleve, fekk religionsutøvinga sterkt preg av fruktbarheitskult. Gude-kongen var ein ambassadør mellom høgare makter, og sytte for at kornhausten var god. I uår var det gjerne kongen og presteskapet som måtte stå til ansvar for den dårlege avlinga.

For 5500-3500 år sidan utvikla det seg slike avanserte samfunn i ulike deler av verda. Dei eldste var i Mesopotamia og Egypt (5500-5000 år sidan). Noko yngre er sivilisasjonane i Indusdalen (4500 år) og Kina (4000 år). Alle desse vert kalla elvekulturar. Dei låg på sletteland langs store elvar, og vatnet la grunnlaget for produksjonsoverskotet, som igjen gjorde den avanserte samfunnsutviklinga mogeleg gjennom avanserte kanal- og irrigasjonssystem.