Johan Turin bïjre
Johan Turi njoktjen 12. b. 1854 reakasovvi Guovdageajnosne jïh rahkan 30. b. 1936 sealadi dej orre årrome-dajvesne Duortnosjaevrien noerhtelen, Sveerjen bielesne. Turin fuelhkie tjoeri Duortnosjaevrien noerhte-bealese juhtedh goh ij vielie luhpie juhtedh Nöörjen jïh Soemen rïjhki raasten rastah. Dellie idtjin vielie åadtjoeh sijjen daelvie-gåatomem Soemen-bielesne nuhtjedh.
Johan Turi gærjam Muitalus sámiid birra (Soptsesh saemiej bïjre) bæjhkoehti jaepien 1910. Turi lij voestes saemie gie voestes gærjam saemiej bïjre tjeeli saemien-gïelesne.
Turi lij båatsoe-saemie jïh aaj beagkoes vijrije. Sïjhti saemiej bïjre tjaeledh jïh tjïelkestidh juktie mubpieh almetjh jïh åejvieladtjh edtjin saemiej tsiehkiem guarkedh. Emilie Demant, minngelen Demant-Hatt, tjaeliemisnie viehkiehti jïh gærjam danmarhken-gïelese jarkoesti.
Johan Turi soptseste guktie saemieh jieliejin 1900-låhkoen aalkoevisnie. Soptseste båatsoen bïjre, guktie vijrin, saemiej soptsesi bïjre, joejkemen bïjre jïh ovmessie jeatjah aamhtesi bïjre. Båeries saemien soptsestimmie-vuekien mietie tjeeli jïh lissine guvviedi.
Turi soptseste saemiej jïjtse våajnoe-raedteste jïh aerpie-vuekien maahtoen mietie. Sïjhti saemiej tsiehkiem seabradahkesne bueriedidh jïh åejvieladtjide jaksedh guktie dah edtjin politihkem saemiej vööste jeatjahtehtedh.
Gærja Muitalus sámiid birra lea tjiehpies-litteratuvre, faage-litteratuvre jïh essaye seammasïenten. Gærja gellie gïelide jarkoestovveme, v.g. sveerjen-gïelese, englaanten-gïelese, soemen-gïelese.
Jis sïjhth vielie Johan Turin bïjre lohkedh jïh dan guvvieh vuejnedh vuartesjh nedte-vuesiehtimmiem Saemien arkijveste (ajve noerhte-saemien gïelesne):
Nedtevuesiehtimmie: Johan Turi girji MUITTALUS SAMID BIRRA 100 jagi