Adjektiv og adverb

“Du er sanneleg ei flink, lita jente!”. I denne setninga finn du to adjektiv som begge beskriv substantivet “jente”, nemleg “flink” og “lita”.

Samsvarsbøying

Dei fleste adjektiva blir bøygde i samsvar med ordet dei beskriv. Men somme adjektiv kan ikkje bøyast:

• ei stor nyheit, eit stort behov, store endringar
• ein rotete arbeidsplass, eit rotete rom, rotete notat

Gradbøying

Dei fleste adjektiv kan gradbøyast. Vi skil mellom tre grader:

• positiv
• komparativ
• superlativ

Positiv er grunnforma: snill, moderne, liten.

Komparativ uttrykkjer ei sterkare grad: snillare, meir moderne, mindre.

Superlativ uttrykkjer den sterkaste grada: snillast, mest moderne, minst.

Dei fleste adverb er småord som uttrykkjer tid, stad eller måte. Du kan ikkje bøye adverb. Vi deler dei inn i ei rekkje ulike klassar:

Tidsadverb

Tidsadverb gir svar på spørsmål om når noko skjer eller har skjedd:

• Ho kjem no.
• Etterpå skal vi på kino.
• Dei har nettopp gått.

Stadsadverb

Stadsadverb gir svar på spørsmål om kvar, kor hen eller kor frå:

• Vi bur her.
• Han skal dra herfrå i morgon.
• Kom inn !

Måtesadverb

Det finst nokre få adverb som uttrykkjer måte:

• Eg er redd vi må gjennomgå dette stoffet stykkevis.
• Ikkje sjå på meg slik!
• De får liggje andføttes.

Setningsadverb

Setningsadverb er småord som til dømes ikkje, neppe, aldri, heldigvis, dessverre.

Gradsadverb

• No har vi ete nok.
• Du må vente litt.

Spørjeadverb

Spørjeadverb innleier spørjesetningar:

• Kvar bur du?
• Når kjem han?
• Korleis har du det?

For å unngå å blande dei to ordklassane kan du lære deg desse to reglane:

1. Adjektiv beskriv substantiv, adverb ikkje.

Hovudregelen er at adjektiv beskriv eit substantiv, medan adverb beskriv andre setningsledd, som til dømes verb eller eit adjektiv.

Døme

1. Den raske guten løper.
2. Den ganske raske guten løper.

I den første setninga beskriv ordet "rask" eigenskapane til eit substantiv, nemleg guten. Den andre setninga er utvida med adverbet "ganske". Som du ser, beskriv "ganske" eit adjektiv, nemleg ordet "rask".

2. Du kan ikkje bøye adverb i kjønn og tal. Men nokre få adverb kan ha gradbøying.

Veldig mange adverb kan ikkje bøyast i det heile: no, aldri, ganske. Men enkelte adverb kan gradbøyast, til dømes

• lenge – lenger – lengst

• ofte – oftare – oftast

• mykje – meir – mest

• gjerne – heller – helst

Adjektiv kan ikkje berre beskrive substantiv, dei kan òg vere adverbial i setninga. Då er dei måtesadverbial. Denne typen adverbial beskriv verbet, altså handlinga. Sjå på dømesetningane:

1. Ho syng høgt, men han syng høgare.

2. Han spring raskt, men ho spring raskare.

Vi spør: Korleis syng ho? Korleis løper han? osv.

Det er inkjekjønnsforma av adjektivet vi bruker som måtesadverbial.