Podkast: Skiljelinjer i norsk mediepolitikk

Deltakarar:Andreas Veie-Rosvoll – programleiarSynnøve Kronen Snyen – SKSOla Svenneby – OS

Mediepolitikk

Programleiar: I dag skal vi prate om mediepolitikk. Vi lever i ein informasjonstidsalder der straumen av nyheiter og underhaldning ser ut til å vere evigvarande. Det er lettare enn nokon gong før å velje sjølv kvar ein skal finne nyheiter. Det er lettare enn nokon gong før å skreddarsy sin eigen informasjonsstraum etter eigne preferansar og ønske. Derfor blir det viktigare for Noreg i åra framover å få på plass ein god mediepolitikk. Men kva er ein god mediepolitikk? Det kan heilt sikkert gjestane mine i dag svare på. Mitt namn er Andreas Veie-Rosvoll, og i dag skal eg snakke med Synnøve Kronen Snyen, leiar i Sosialistisk Ungdom, og Ola Svenneby, leiar av Unge Høgre sitt landsforbund.

Kva er det viktigaste for dykk når det gjeld mediepolitikk? Kva er dei viktigaste tiltaka ein kan gjennomføre?

SKS: Det viktigaste for å få ein betre mediepolitikk er å auke pressestøtta. Frie medium er ein av dei viktigaste føresetnadene for eit fritt demokrati, og ytringsfridom og redaktørstyrte medium er ein føresetnad og ein grunnpilar i eit demokratisk samfunn. Å ha ei høg og god mediestøtte er veldig viktig for å få gode nyheiter.

OS: Eg trur det viktigaste grunnlaget for mediepolitikken er at frie medium er med på å sikre demokratiet. Det er eit viktig utgangspunkt. Så må ein forme politikken etter det. For Unge Høgre sin del står frie medium i høgsetet – ikkje statlege medium, og politikarane skal ikkje blande seg i dei. Samtidig er vi til dømes for NRK, fordi NRK er ein reklamefri kanal. Då er ein ikkje påverka av marknadskreftene. Media skal vere frie og uavhengige av politikarar og andre som rår over makt, det er det viktigaste utgangspunktet.

Programleiar: Kvifor er mediepolitikk så viktig?

SKS: Det er eit stort spørsmål, fordi nyheitsbiletet, det som går på TV, og kva ein les i appane til nyheitsaktørane, tek ein kanskje for gitt – det berre er der. Men det er jo der fordi ein sørgjer for at politikken gjer det mogleg. NRK er ein allmennkringkastar som får mykje offentleg støtte, og det er bra for oss som les og ser mykje på nyheiter.

Programleiar: Som du nemner, har vi NRK, og det er jo ein statskanal. Skal vi ha ein statskanal, synest du?

SKS: Ja, eg synest det er kjempeviktig. Ein ser jo det i USA, der polariseringa er så stor. Det er stor usemje mellom dei som ser på Fox News, og dei som ser på CNN. Det å ha NRK, som er ein aktør med høg tillit i befolkninga og ein seriøs aktør i Medie-Noreg, er kjempeviktig – for at vi alle skal ha ei form for felles verkelegheitsforståing. Viss alle les berre sine eigne nyheiter eller det som er skreddarsydd til seg sjølv, mister ein kanskje det fellesskapet og den felles forståinga av kva som skjer i samfunnet rundt oss. Eg trur det er viktig at vi i tida framover har ein nyheitsaktør som har høg kvalitet, og som formidlar eit godt nyheitsbilete til oss menneske.

OS: Det ein har gjort i NRK, er ganske fornuftig, for der har jo finansieringa og eigarskapen vore direkte underlagd staten. Det betyr at staten i realiteten har kunna gå inn og seie kva kanalen skal gjere. Men ein har endra eigarskapsforma slik at NRK ikkje eig seg sjølv, at staten ikkje skal meine noko om det, og at ein har ei finansieringsordning over skattesetelen i staden for over statsbudsjettet. Så lenge ein har finansiert NRK over statsbudsjettet, har ein i realiteten kunna true med å kutte støtta. Eg trur frie medium er ein institusjon på linje med Høgsterett, til dømes. Og måten ein har innretta Høgsterett på, er at det ikkje berre skal stå når det er fred, det må òg stå viss noko går gale, til dømes som i Polen eller Ungarn. Mediepolitikken må kunne bli ståande sjølv om ein får autoritære politikarar, politikarar som vil sensurere media, og så vidare.

Programleiar: Korleis tenkjer de at staten burde støtte uavhengige kanalar?

SKS: Det er jo å gi pressestøtte til ulike aviser – både lokalaviser, regionalaviser og nasjonale aviser som ikkje har som mål å tene pengar på det dei sel. Det er viktig å ha ei pressestøtte som er innretta sånn at mange får støtte. Vi er veldig heldige i Noreg som har store, riksdekkjande aviser som Klassekampen, Morgenbladet og Vårt Land – aviser som dekkjer heile landet. Samanliknar ein oss med land som er på same storleik som Noreg, har dei ikkje i nærleiken av så mange aviser som oss. Det er fordi ein har ei god pressestøtte. Ho burde bli endå større, sånn at det blir enklare for fleire aviser å halde det gåande. For vi veit at inntektene er sviktande.

OS: Eg er heilt samd i at staten burde sikre eit mediemangfald. Den mest naturlege måten ein har gjort det på i Noreg, er å gi pressestøtte. Eg meiner at ein òg kan vere litt kritisk til måten ein gir pressestøtte på, og måten staten til dømes inngår avtalar med TV 2 på, der ein seier at TV 2 skal vere ein riksdekkjande kanal på same linje som NRK. Det kan føre til at dersom ein får meir autoritære politikarar enn det ein har i dag, kan det brukast som eit pressmiddel overfor media. For vår del handlar det om at finansieringa må innrettast på ein måte slik at ein ikkje kan kontrollere media.

Programleiar: Er det nokon som ikkje burde få pressestøtte?

SKS: Aviser som VG, Aftenposten og Dagbladet, som tek ut profitt og der eigarane tener pengar på nyheitene, burde kanskje ikkje få mykje offentleg støtte. Aviser som ikkje tek ut profitt til eigarane sine, burde kanskje få endå meir for å dekkje opp for dei fallande inntektene ein har.

OS: Så fort ein begynner å bestemme "dette kan du ikkje seie, då får du ikkje pengar", er ein på ville vegar. Det er det eg synest er eit problem – ikkje for media sin del, men eg har lyst til å trekkje ein parallell: Vi kan sjå på pengestøtta til ein organisasjon som heiter HRS (Human Rights Service). Det er eit veldig typisk døme på at politikarar gir pengar til noko dei liker eller ikkje liker, og det er veldig udemokratisk etter mitt skjønn. Ein burde ha felles retningslinjer – då har ein lik støtte til alle organisasjonar, eller ikkje støtte til nokon av dei. Politikarar skal ikkje kunne gå inn og seie: "Eg er veldig glad i Antirasistisk Senter, derfor skal dei få fleire pengar." Eg er heilt samd i formålet med Antirasistisk Senter – men det er jo udemokratisk at dei skal få støtte framfor til dømes Salam Norge, eller andre organisasjonar. Det farlegaste med mediepolitikk er nettopp at det er politikarar som seier: "Eg liker den avisa eller dette mediehuset eller denne nettavisa, eg liker denne filmprodusenten, derfor skal dei få pengar." Viss ein skal gi støtte til medium, må ho vere flat og ha nokre objektive kriterium.

Programleiar: Men er det nokon objektive kriterium? Kvar går grensa – hatefulle ytringar, usanningar?

OS: Dei må jo følgje norsk lov, det er ein føresetnad. Ein kan setje nokre objektive kriterium, som kan vere at du ikkje skal spreie rasisme, at du skal ha demokratisk sinnelag og eit godt demokratisk utgangspunkt. Nokre grunnpilarar må ein ha. Utover det er det "tut og køyr".

Programleiar: Vi lever i ei tid der det skjer veldig mykje, og det skjer veldig fort. Kor viktig er denne teknologiske veksten vi går gjennom no, for at alle skal kunne delta i mediebiletet – at alle har tilgang på digitale nyheiter, og at alle har tilgang til all informasjon der ute?

SKS: Det er kjempeviktig med nyheiter ein kan lese digitalt. Særleg for oss som er unge, som kanskje i mindre grad les papiraviser og ser på nyheiter på TV klokka ni kvar dag. Det er viktig at ein har tilgang til god journalistikk og god informasjon på nett. Det å ha sterke aktørar som NRK, at dei har blitt såpass gode på nett, er òg veldig viktig.

OS: Eg trur ikkje den digitale veksten som kjem no, nødvendigvis betyr meir demokrati og meir pressefridom. Ein må ta nokre grep for å for å sikre det. Den største utfordringa med utviklinga ein har no, er til dømes at veldig mange lokalaviser har levd av annonsar. Annonsepengane går no stort sett til Facebook, Google, Amazon og så vidare. Det er ei utfordring. Ei anna utfordring er polariseringa, fordi algoritmane verkar sånn at du får opp innlegga du er samd i. Det er ei utfordring. Og så er det ei utfordring at ein ikkje lenger kan ha presseetisk kontroll. Eg trur det er veldig mange utfordringar med det, men ein skal ikkje gløyme at sosiale medium og den digitale utviklinga har ført til at fleire menneske har eit rom for å ytre seg. Det er grunnleggjande bra, viss ein ser på demonstrasjonane i Iran for ti år sidan, då det var valfusk der. Dei var moglege nettopp på grunn av sosiale medium.

Programleiar: Facebook og Google er to mediegigantar vi ikkje kan ignorere. Korleis skal vi stille oss til dei i Noreg?

OS: Dei må skatte i det landet dei opererer i – punktum. Poenget er ikkje om dei skal gjere det eller ikkje, men korleis vi løyser dette best. No har Frankrike nettopp prøvd å sende skatterekning til både Facebook og Google, som det første landet i EU. Det førte til ein diplomatisk tvist mellom USA og Europa. Eg er tilhengjar av norsk EU-medlemskap, for EU er ein stor nok marknad. Men heile den europeiske unionen kan setje ned foten og seie: "Anten så betaler de skatt hos oss, eller så får de ikkje lov til å operere innanfor landegrensene."

SKS: I dag er sosiale medium ein stor del av liva våre. Gjennomsnittsmennesket bruker fem år og fire månader av livet på sosiale medium, og nordmenn sjekkar mobilen sin omtrent 150 gonger om dagen. Det er utruleg mykje, og det skaper ein enorm marknad for Facebook og Google til å påverke korleis vi oppfattar verda. Det er viktig at vi tek det på alvor og gjer noko med det. Sosiale medium er laga for å gjere oss avhengige av å skrolle på Facebook, Instagram og liknande. Det gjer at ein i større grad les nyheiter gjennom Facebook. Dette er eit problem, for når ein trykkjer på ei lenkje til Aftenposten, VG eller NRK som er i Facebook-feeden, tenkjer ein at ein får eit representativt bilete av verda. Det gjer ein ikkje, for Facebook har jo laga Facebook-feeden din sånn at du får det du liker, det du er samd i, det venene dine liker – på ingen måte eit representativt bilete.

OS: Vi som er fødde etter 1990, er oppvaksne med internett og digitale løysingar som den naturlegaste ting i verda. Det er lett å tenkje at sånn har det alltid vore, rart å tenkje på at foreldra mine hugsar at dei fekk ein TV i huset. Historisk sett er vi heilt i startfasen av sosiale medium. Vi aner jo ikkje kva konsekvensar dette kjem til å få, eller kva dette kjem til å medføre. Eg trur vi må prøve og feile litt. Ein må nok regulere meir, gå inn med lovverket overfor Facebook og store selskap. Det handlar både om personvern – der eg for så vidt meiner at GDPR og EU har gjort ein relativt god jobb – og skattereglar. Kva for eit redaksjonelt ansvar skal dei ha? Her er det mange utfordringar dei må ta tak i.

Programleiar: Kvifor skal unge personar vere opptekne av mediepolitikk i Noreg?

SKS: Fordi det handlar om kva slags samfunn vi endar opp med å leve i. Det handlar om demokratiet vårt. Det er noko dei fleste i Noreg heldigvis er samde om at det er viktig å verne om. Det er viktig å ha ein politikk som sørgjer for at ein jamnar ut forskjellane mellom folk. Alle må ha tilgang til pålitelege nyheiter. Og eg tenkjer at særleg unge og folk som har dårleg råd, ikkje burde ha mindre tilgang til informasjon enn dei som har råd til å betale mykje for noko. Det er viktig at ein på vidaregåande skular og universitet får tilgang til aviser – òg det som ligg bak betalingsmur. Vi som driv politikk, må sørgje for at alle har tilgang til nyheiter, for det er viktig for å kunne delta i demokratiet.

OS: Frie medium er ein institusjon på lik linje med Høgsterett, på linje med forvaltning, regjering og storting. Du vil ikkje ha eit demokrati viss eit av dei beina fell. Regjeringa og Stortinget er avhengige av frie medium, og dei frie media er avhengige av ei demokratisk vald regjering. Det handlar om grunnleggjande demokratiforståing. Kvifor er Noreg eit av dei beste samfunna i verda å bu i? Kva er det som gjer at ein i Noreg kan seie kva ein vil, skrive kva ein vil, møte kven ein vil? Nesten alle feil som blei gjorde i samfunnet, blei først retta opp etter at media skreiv om det. Viss du har tillit til media, så har du ein garanti for at alle borgarane får med seg den same informasjonen, og aksepterer at den informasjonen er riktig. Det blir veldig mykje lettare å kunne gjere det som er riktig – riktig i klimapolitikken, riktig i pandemien, riktig for vaksinasjon av små barn.

Programleiar: No skal vi prøve å spå litt i framtida, det er alltid vanskeleg. Kva for nokre mediepolitiske saker trur de blir viktige i framtida? Lat oss seie det neste tiåret.

SKS: Eg trur teknologigigantane, altså Facebook, Google og Amazon, kjem til å dominere i mykje større grad enn dei har gjort til no. Dei må bidra med skatt, og ikkje ta alle annonseinntektene frå avisene, sånn som no. No er det mykje meir lukrativt for bedrifter å selje reklame på Facebook og Google enn til avisene. Det gjer at inntektene til avisene blir lågare, og ein seier opp journalistar og får mindre opplag. Det å ha ei pressestøtte som demmer opp for det, i tillegg til at Facebook og Google må betale skatt i Noreg, vil bidra med arbeidsplassar og bidra til velferda vår. Det er viktig å gjere noko for at ikkje annonselekkasjane skal bli for store og ende opp i skatteparadis på Bermuda. Dei pengane skal kome fellesskapet til gode og bidra til meir debatt og meir ytringsfridom i Noreg.

OS: Dei neste ti åra, ja. Eg trur tilliten til media generelt vil vere viktig – at folk kan stole på dei. Det betyr ikkje at folk ikkje gjer det i dag, men det er eit problem for media dersom folk ikkje vil stole på dei. Og så vil det vere viktig å sikre inntekta til mange aviser. Noreg har eit rikt mangfald av lokalaviser i dag, og eigentleg mange aviser målte mot folketal. Men framleis blir ikkje Facebook eller Google mindre, du får nye digitale plattformer. Då eg var 13, 14, 15, hang vi "berre" på Facebook, vi hadde ikkje Snapchat eller Instagram. I dag er "kidsa" på TikTok og digitale plattformer som eg ikkje eingong har høyrt om. Medie-Noreg må klare å hengje med i den digitale utviklinga – å hengje med som i å vere der, og å hengje med som i å sikre inntekta si. Der kan eg skryte av VG og NRK, som er på TikTok og Snapchat, til dømes. Det er det mest openberre i verda, og viss ein klarer det, vil ein òg sikre mediemangfaldet.

Programleiar: Sosialistisk Ungdoms Synnøve Kronen Snyen, og Unge Høgres Ola Svenneby er kanskje samde om nokre av dei viktigaste mediepolitiske sakene. Dei legg likevel vekt på ulike ting. Sosialistisk Ungdom er mellom anna opptekne av at staten skal vere med på å sikre gode levevilkår for aviser der eigarane ikkje tek ut profitt. Unge Høgre legg vekt på viktigheita av at staten ikkje skal kunne bestemme kva slags ytringar som er innanfor eller ikkje, med truslar om kutt i pressestøtta. Takk til gjestane mine Synnøve Kronen Snyen og Ola Svenneby.