Tjaalegh konteekstesne
Konteekste
Tjaalegh leah tjaaleldh teeksth mejtie almetjh såemies kultuvreste soptsestamme, lååvleme jallh jeahteme. Tjaelijh tjaalegidie tjaaleme tsiehkie-konteekstesne jïh kultuvre-kontekstesne. Jis edtjebe tjaalegh guarkedh dellie tjoerebe daejredh gåessie, mennie tsiehkesne jïh mennie kultuvresne tjaalegidie tjaaleme. Joekoen hijven daejredh mij heannadi, dovne saemien siebriedahkesne jïh veartanisnie, dellie gosse tjaelije tjaalegem tjeeli dan åvteste nov sån heannadimmie maahta tjaelijem tsevtsedh.
Ovmessie tjaalege kultuvrh
Siebriedahkesne gellie kultuvrh gusnie tjaalegh leah vihkeles, vuesiehtimmien gaavhtan gærhkosne, tjïeltesne, staatesne, politihkesne j.n.v. Desnie gusnie almetjh tjaalegh tjaelieh, desnie tjaalege-kultuvre sjædta. Jis datne meatan aktene siebresne, dellie daajrah mah tjaalegh dov siebrie tjaala. Jïh dellie datne åehpies dov siebrien tjaalege-kultuvrine goh tjåanghkoe-bööredimmie, budsjehte j.n.v.
Akte tjaalege - gellie giertieh
Gellie tjaaleginie “raejkieh” gååvnesieh, dellie ij tjaelije jallh soptsestæjja gaajhkem soptsesth. “Raejkieh” maehtieh bïevnesh årrodh mejtie tjaelije jallh soptsestæjja veanhtede lohkije guarkoe. Jis diktem gieriesvoeten bïjre lohkebe, dellie tjaelije veanhtede mijjieh lohkijh maam akt gieriesvoeten bïjre daejrebe, dan åvteste mijjieh gearoes orreme. Men tjaelije maahta raejkiej voerkeslaakan nuhtjedh juktie lohkijem tjetskehke darjodh. Kaanne tjaelije aaj sæjhta, mijjieh edtjebe sov tjaalegem ovmessielaakan toelhkestidh. Maehtebe jiehtedh mijjieh tjoerebe “linjaj gaskem” lohkedh gosse tjaalegem toelhkestibie.
Gosse edtjebe tjaalegh guarkedh dellie tjoerebe nuhtjedh dam maam maehtebe jïh daejrebe. Tjoerebe mijjen daajroem nuhtjedh gosse toelhkestibie, jïh dellie maehtebe tjeakoes dïjrh gaavnedh tjaaleginie.