18. reakeds-biejjie
Daelie lïerh
baakoeh musihken bïjre
mïeledh
digitaale gaaltijh nuhtjedh
Krïhke ung.no:se tjaala:
Heija!
Manne leam iktegisth mov reakeds-biejjiem heevehtamme mov fuelhkine jïh fuelhkien voelpigujmie mijjen gåetesne. Dellie desnie geerve almetjh jïh maanah ektesne. Jïh mijjieh sieties-gaahkoem byöpmedibie jïh prïhtjegem jïh bruvsem jovkebe. Dan tryjjes gujht lea.
Daan jaepien, gosse manne 18 jaepieh illem, im sïjhth ajve dam darjodh. Juktie manne daelie ussjedem manne sïjhtem skuvle-voelpigujmie jïh mov mubpiej voelpigujmie heevehtidh.
Gosse manne jåarhke-skuvlem eelkim dellie manne orre voelph åadtjoejim giejgujmie annje lohkeminie, naan gïeh daelie jeatjah faagh veeljeme bene mijjieh annje voelph. Aaj akte buerie voelpe giejnie programme-faagem lohkem jïh altese voelph daelie aaj mov voelph. Lissine mov buerie voelpe noere-skuvleste.
Daelie manne ånnetji jueriedisnie jis manne maahtam gaajhki ektine heevehtidh. Mejtie gaajhkide böörem jallh naan dejstie jïh jis ajve naan böörem gïeh edtjem bööredh? Dijjieh naan raerieh dan bïjre guktie maahtam darjodh?
Tjaelieh vaestiedassem Krïhkese.
Mearan Krïhke ussjedeminie guktie dan reakeds-biejjiem edtja heevehtidh dïhte spïele-læstoem dorje. Krïhke sæjhta saemien musihkem jïh aalka dam ohtsedidh. Gosse saemien musihkem gaske-viermesne ohtsede dellie voestegh Saemien sïjte bööti. Mij dellie dïhte? Krïhke ussjede. Mejtie dïhte naan gieltegs musihke-dåehkie?
Saemien sïjte
Saemien Sïjte lea åarjel-saemien museume jïh kultuvre-jarnge. Orre museums-gåetie rïhpesti ruffien 2022, Horjemstangen Snåasesne. Goh aajnehke åarjel-saemien museume dle Saemien Sïjte aktem nasjonaale dïedtem åtna vihtiestidh, gorredidh, dotkedh jïh vuesiehtidh åarjel-saemien kultuvrem abpe åarjel-saemien dajvesne - akte dajve Saltfjellet luvhtie noerhtene Engerdalen gåajkoe åarjene. Lissine museume årrodh, lea aaj kultuvre-jarnge, gaavnedimmie-sijjie jïh sijjie darjoemidie. Saemien Sïjtesne akte jïjtse restaurante gusnie saemien aerpievuekien beapmoe jïh voenges beapmoeh leah jarngesne. Museume-bovresne saemien litteraturh, vætnah, hammoedimmieh jïh daeverh saemien dorjehtæjjijste gaavnh.
Ijje, ij Saemien sïjte musihke-dåehkie. Mohte dan nehte-sæjrosne Krïhke gaavni göökte artisth Katarina Barruk jïh Marja Mortensson. Gïeh dah leah? Krïhke sæjhta vielie dej bïjre daejredh jïh aalka gaske-viermesne ohtsedidh.
Katarina Barruk
Katarina Barruk lea åtnasovveme goh akte dejstie Saepmien tjiehpemes jielijet-jiehpiedæjjijste. Dïhte byjjesovvi Lusspie (Storuman) jïh Gajhrege (Gardfjäll). Barruken sjïere gïele, aktanamme aktine tjåadtjoen stïeresnevoetine scenesne, aktem veaksehke jïh faepeles sijjiem sjugnede, mij ij leah seammalaakan goh gaajhke jeatjah. Dïhte åehpies jïh eadtjohke laakan pop-laavlomem, aerpievuekien vuelieh jïh improvisasjovnem buakta.
Marja Mortensson
"Manne åtnam aelhkemes mov vaajmoe-gïelem lïeredh musihken tjïrrh. Iemieligke domtoes åarjelsaemien gïelesne laavlodh. Gellie vuelieh mejtie manne leam joejkeminie leah Upmeje saemien dajveste, gusnie aahka byjjeni. Upmeje-saemien dajvesne jïh åarjel-saemien noerhte-dajvesne dejtie vuelide bööremes vaarjelamme jïh vïhtesjadteme. Dah vuelieh mannem viehkiehtamme joejkeme-aerpiem lïeredh jïh bååstede vaeltedh. Sïjhtem aaj goerehtidh mejtie maahtam jienebh vuelieh dehtie åarjemes Saepmeste gaavnedh.
Munnjien dan åajvahlaakan gosse scenesne tjåadtjoem. Dan buerie domtem gosse maahtam mov gïelesne almetjidie laavlodh. Mijjieh saemieh dan vualijes vuelieh utnebe mejtie almetjh maehtieh domtedh jïh mïeledh. Musihken tjïrrh maahtoem saemiej bïjre maahtam saakestidh jïh åehpehtidh.
Vihkeles munnjien noerh sijhtieh lïeredh jïh daejredh sijjen musihke-aerpiem. Manne juvnehtem saemiestidh, joejkestidh jïh mijjen gïelesne laavlodh guktie vaarjelibie mijjen aerpiem jïh vuekieh."
Krïhke dan geerjene gosse orre daaletjen musihkem gaavna. Dïhte dam jåarhka ohtsedidh. Voejhkele baakoejgujmie åarjel-saemien + musihke + aerpievuekie gaske-viermesne ohtsedidh dellie gaskem jeatjah dah nommh vööjni.
Ella Holm Bull (1929 - 2006)
Ella Holm Bull lij ïedtjeles gïele-barkije. Dïhte lij lohkehtæjja, rektovre, tjaelije jïh aaj laavloeji. Dïhte lea göökte albumh berteme, maana-laavlomh jïh jåvlelaavlomh.
Krïhke tjuara dam mujhtedh gosse advente-aejkie. Dïhte aaj laavlomem Måjhtah bist laevie lyjhkoe jïh gellien aejkien dam golteli.
Gaebpien Gåsta (1913 - 1999)
Gaebpien Gåsta jallh Gustav Kappfjell mij dan daaroen nomme. Dïhte jaepien 1913 reakasovvi Gïerehts-jaevrien luvlie-bealesne. Gåsta voestes tjïhtese-gærjam tjeeli åarjel-saemien gïelesne, Gaaltije. Datne maahtah dam lohkedh nb.no:sne. Gåsta dam beagkoesommes åarjelsaemien vueliem Gaavalohke joejkesti. Naemhtie dïhte vuelien jïh joejkemen bïjre jeahta: "Vuelie - dan baakoen tjoeje lea goh svïhtjeminie, guktie almetje åådtje baakoen njuvvesne njyörtedh jïh baaja sealoem dejnie dievhtedh - sårkosne jïh aavosne."
Krïhke aaj filmem gaavni jïh maahtah dam vuartasjidh NRK skole:sne gusnie Gaebpien Gåsta sov vueliem joejki jïh dan bïjre soptsesti. Filmesne dïhte jeahta vuelie lea gaavalohken bïjre jïh maahta dam vueliem saemiej tsiehkine mohtedidh. Vuelien tekste maahtah gærjesne Gaaltije gaavnedh.
Jon-Henrik Fjällgren
Artiste jïh skreejrije mij dam åarjel-saemien vueliem orrestamme. Dïhte gellien aejkien meatan orreme dan sveerjen melodi grand prix:sne. Jaepien 2015 lij vueliem nomme "Manne leam frïjje".
Luste vuejnedh. Dellie Krïhke orre baakoem jïh daanhtsomem lohki, "Sydisdans" jallh åarjel-daanhtsome. Mij dellie dïhte? Krïhke jåarhka dam ohtsedidh jïh filmh jïh bïevnesh dan bïjre gaske-viermesne gaavna.
Åvla - Ole Henrik Lifjell
Jaepien 2022 dellie Åvla internasjonaale "Bli me"-laavlomem laavloeji åarjel-saemien gïelesne, dan nomme "Boerehke".
Krïhke dam ohtsedi, golteli jïh aavoedi. Dïhte lij ålvas aavoe-laavlome.
Ohtsh gaske-viermesne jis datne maahtah vielie åarjel-saemien artisth gaavnedh.
Tjaelieh musihken bïjre maam datne eeremes lyjhkh.