Geahččaladdan

Gieddebargu: Mikroplástta gávdnat

Váldet iskosiid čázis, sedimenttain dahje luoddagavjjain guorahallan dihte gávdno go dain mikroplásta. Čađahehpet iešguđet geahččaladdamiid oažžut eret ja analyseret mikroplástta iskosiin.

Plástabinnážat ja -sárrásat seahkalasat sádduiguin. Govva. — Mikroplásta leat plástabinnážat mat leat unnibut go 5 mm. Mii dovdat daid dávjá ivnnis. Govas lea álki oaidnit daid rukses ja alit plástabihttážiid. Dat čáhppes, ruškes ja vilges moalut orrot oaidnit dego sáddot, muhto eat dieđe sihkkarit ovdal go leat guorahallan daid. Govva: Mary Evans Picture, NTB Scanpix / CC BY-NC 4.0

Ulbmil

Dán iskosis galgabehtet gávdnat mikroplástta muhtin guovllus man ieža válljebehtet.

Bargovuohki

Iskosiid váldit

Váldet iskosiid das máid áigubehtet guorahallat. Dán geahččaladdamis eat mearrit mikroplásta konsentrašuvnna, nu ahte iskosa voluma dahje mássa ii leat nu dehálaš. Heivehehpet hivvodaga iskusbohttalliidda/-lásiide maid geavahehpet.

Sedimenta
Váldet iskosiid iešguđet sajiin čáhceravddas dahje fiervvás. Geavahehpet unna ruovdegoivvoža ja bidjet iskosiid iskuslásii.
Luoddagavjjat
Geavahehpet unna guštaža (mii ii leat plásttas ráhkaduvvon) čohkket luoddagavjjaid. Bidjet daid iskuslásii.
Čáhci
Geavahehpet planktonhoava čohkket čáhceiskosa. Muitet bassat hoava bures ovdagihtii. Molssaeaktun sáhttá leat čohkket čázi njuolga iskusbohttalii ja filtarastit dan skuvllas/labas.

Planktonhoavva mii lea báttis gitta gessojuvvo čázi čađa. Govva. — Mikroplástta definišuvdnii gullet partihkalat mat leat unnibut go 5 mm, muhto stuorábut go 1 mikromehter. Planktonhoava ráiggit leat áinnas 50-60 mikromehtera ja dan dihte dainna heive mikroplásttapartihkaliid čohkket jus áigu guorahallat mikroplástta čázis. Govva: Alex Hyde / CC BY-NC 4.0

Váruhehpet amas nuoskkidit iskosiid. Rusttegat maid geavahehept, fertejit leat ráidnasat. Syntehtalaš biktasat sáhttet luoitit mikroplástta ja boahtit iskosiidda.

Sirren - sedimenttat, luoddagavjjat dahje kosmetihkka

Geahččaladdama bajásráhkadus mat leat cearkeláset, iskosat ja luvvosat mikroplástta guorahallamii. Illustrašuvdna. — Ráhkadehpet gallejuvvon sálteluvvosa man seaguhehpet iskosiin. Váldet bajas civcconiin plástabihtáid mat govdot. Daid vurkebehtet viidáseappot guorahallamii. Govva: Thomas Bedin / CC BY-SA 4.0

Ráhkadehpet gárvvisin gallejuvvon sálteluvvosa: Luvvebehtet 35 g NaCl 100 mL čáhcái.
Bidjet iskosa cearkelásii. Doidilehpet vel čáziin vai buot boahtá mielde.
Lasihehpet sálteluvvosa iskosii. Fierrubehtet.
Geavahehepet civccona dahje pipeahta váldit eret plástabihtáid mat govdot.
Lasihehpet vel eambbo sálteluvvosa. Fierrubehtet ja váldet eret plástabihtáid.
Diktet iskosa orrut jaska muhtin áiggi (áinnas nuppe beaivái).
Njorrebehtet bajimus oasi čázis filttara čađa mii lea ráhte siste.
Jorgubehtet filttara ja fievrridehpet sisdoalu petrilihttái.

Geahččaladdama bajásráhkadus: Cearkeláse, filttar, petrilihtti ja mikroskohpa. Illustrašuvdna. — Plástabihtáid mat leat beare unnit čoaggit, eai ge govdda, sáhtát darvehit filttarii. Fievrrit bohtáid petrilihttái ja guorahala viidáseappot stereostuoridanlásiin dahje mikroskohpain. Govva: Thomas Bedin / CC BY-SA 4.0

Sirren – čáhceiskosat

Njorrebehtet iskosa filtara čađa mii lea ráhtes.
Jorgubehtet filtara ja fievrridehpet sisdoalu petrilihttái.

Analysa

Geavahehpet stereostuoridanláse dahje mikroskohpa ohcat plástabihtáid.
Geavahehpet pinseahta daje nálu čuoggut bihtáid. Cavgileapmin lea ligget nálu ja čuoggut partihkala iskan dihte šolgá go. Jus šolgá, de lea áibbas vissásit plástta. Fuomáš ahte eai buot plástasorttat šolgga.
Govvebehtet plástapartihkkaliid mobiillain stuoridanláse/mikroskohpa okulára čađa.

Govdu go plásta?

Go plásttas lea unnit čoahkkisvuohta go luvvadanávdnasis, de govdu plásta, ja lea vejolaš sirret plástta reasta luvvosis. Plussa (+) mearkkaša ahte lea vejolaš sirret dán plástasortta namuhuvvon luvvadanávdnasis. Minus (-) mearkkaša ahte ii leat vejolaš sirret plástta ja luvvadanávdnasa. Gallejuvvon natriumkloriidaluvvosis lea čoahkkisvuohta 1,2 g/mL.

iešguđet plástasorttaid ja luvvosiid čoahkkisvuohta
plástasorta	čoahkkis- vuohta, g/mL	čáhci, čoahkkis- vuohta 1 g/mL	NaCl, čoahkkis- vuohta 1,2 g/mL	NaI, čoahkkis- vuohta 1,6 g/mL
polypropena	0,9–0,91	+	+	+
polyetena	0,92–0,97	+	+	+
polyamiida	1,02–1,05	–	+	+
polystyrena	1,04–1,1	–	+	+
akryla	1,09–1,2	–	+	+
polymetylakryláhta	1,17–1,20	–	+	+
polyvinylkloriida (PVC)	1,16–1,58	–	+/–	+
polyvinylalkohola (PVA)	1,19–1,31	–	+/–	+
alkyda	1,24–2,10	–	–	+
polyester	1,24–2,3	–	–	+
PET	1,37–1,45	–	–	+

Bohtosat

Guđege plástapartihkkala olis registrerebehtet hámi, sturrodaga, ivnni, logu ja gáldu. Geavahehpet Miljølære.no plástaleksikona gávnnahit guđe plástta lehpet gávdnan:
Bajilgovva das mo iešguđet plástasorttat leat olggosoaidnit Miljølære.no siddus
Ráhkadehpet bajilgova iešguđet plástasorttain maid lehpet gávdnan.

Digaštallan

Makkár mikroplástagáldut leat dehálepmosat?
Mo mii geavaheaddjit sáhttit váikkuhit dasa ahte mikroplásta luonddus geahpiduvvošii?
Gallejuvvon natriumkloriidaluvvosid lea čoahkkisvuohta 1,2 g/mL. Mii plástasorttaid jáhkkimis ii govddo gallejuvvon sálteluvvosis?
Mo mii plástasorttaid čoahkksivuođa vuođul roavvát sáhttit gávnnahit maid plástasorttaid mii leat gávdnan?

Evttohusat viidáseappot bargui

Guorahallet bivttasbassanbussiid mat čohkkejit mikroplástta
Guorahallat mikroplásttasisdoalu kosmetihkas.

Gáldut

Miljolare.no. (2019). Jakten på mikroplasten. Hentet 12. september 2020 fra https://www.miljolare.no/aktiviteter/mikroplast/

Prata, J. C., da Costa, J. P., Duarte, A. C. & Rocha-Santos, T. (2019). Methods for sampling and detection of microplastics in water and sediment: A critical review. TrAC Trends in Analytical Chemistry, volume 110. https://doi.org/10.1016/j.trac.2018.10.029