Ludvig Holberg vart fødd i Bergen og vert derfor rekna som ein norsk-dansk forfattar. I dette klippet frå programmet Anno fortel litteraturvitar Jørgen Sejersted om kva Holberg har hatt å seie som forfattar og moralist.

Ludvig Holberg er fødd og oppvaksen i Bergen. Han reiser i ung alder til København for å studere. Han blir seinare forfattar og professor i metafysikk ved universitetet i København.

Ein allsidig forfattar

Holberg skriv komediar, vitskaplege framstillingar, forteljingar på rim, prosaforteljingar, brev, essay og satire. I det satiriske heltediktet «Peder Paars» lagar Holberg parodi på dei mest kjende verka i latinsk litteratur. Her kritiserer han også kvinnesynen i samtida si. Satire er ei tekstform som kritiserer eller gjer narr av personar eller tilstandar i samfunnet.

Utdrag frå Peder Paars

Skal A, skiønt hun er viis, fordi hun er en Qvinde,
fordi hun gaaer med Skiørt, fordømmes til at spinde?
Skal B, som er en Nar, en Drukkenbolt, et Faar ,
strax Mester være, just for han med Buxer gaaer?

Ordforklaring

• qvinde = kvinne
• gaaer = går
• skiørt = skjørt
• nar = narr
• faar = får, sau
• buxer = bukser

Karakterkomediar

Komediane til Holberg følgjer klassisistiske reglar, og vi kallar dei karakterkomediar. Hovudpersonane har gjerne ei dårleg side eller ei last som fører til konflikt. Dermed veks det fram intrigar. Til slutt går hovudpersonen på eit nederlag og må lære av feila sine.

Kjende karakterkomediar av Ludvig Holberg

• Fjernsynsteateret (1971): Erasmus Montanus
• Fjernsynsteateret (1984): Jeppe på bjerget
• Fjernsynsteateret (1978): Den stundesløse NB digital: Jeppe på bjerget og Den stundesløse
• NB digital: Jeppe på bjerget og Den stundesløse

Kamuflert samfunnskritikk

Ludvig Holberg skreiv romanen Niels Klims underjordiske rejse på latin. Det var vanleg blant lærde menn på 1700-talet. Dansk og norsk var lågstatusspråk. Ved hoffet snakka dei berre tysk og fransk, og fransk vart også brukt i skrift og tale av den norske overklassa. Hollberg skildrar tilstanden slik:

Hver mand der med kløgt gik i lærdom til bunns
latin på papiret han malte,
med fruene fransk og tysk med sin hund,
og dansk med sin tjener han talte!

Etter kvart tok Holberg til å gjere narr av denne pompøse stilen. Han begynte å skrive på dansk og var dermed med på å utvikle eit moderne dansk skriftspråk.

Niels Klims underjordiske rejse er ein science-fiction-roman. Reisa endar i ideallandet Potu (Utopia), der adelen er rydda av vegen og bøndene er dei mest fornemme. På den måten lanserer Holberg ein kamuflert samfunnskritikk.