Fagartikkel

Data, statistikk og grafiske framstillingar

For å forstå verda rundt oss treng vi å samle data om verda i statistikk, som vi set opp i diagram og tabellar. Når vi skal tolke desse grafiske framstillingane, er det fleire ting vi bør sjå etter.

På denne sida skal du lære om grafiske framstillingar, og fleire visuelle figurar blir brukte som døme. Alle vil likevel ha nytte av teksten.

Graf som viser befolkninga i Noreg fordelt etter alder per første januar 2024. Rundt 50000 var 0 år. Det er flest i alderen 28 til 58 år, med ein topp rundt 33 år og ein annan topp rundt 51 år. Frå 77 år går grafen kraftig nedover. Han flatar ut frå 105 år slik at grafen viser at 0 personar er eldre enn 105 år. Illustrasjon. — Dette er befolkninga i Noreg fordelt etter alder. Ser du at i 2024 var det flest som var litt over 30 år i Noreg?

Kort oppsummert

Data er faktaopplysningar vi kan måle og kategorisere, og statistikk er metodar vi bruker for å samle inn og tolke desse dataa.
Grafiske framstillingar gjer dataa og statistikken enklare å tolke.
Tittel, kjelde, nøkkel, aksar og skalaer og data er fem ting det er nyttig å sjå etter når du skal tolke ei grafisk framstilling.

Data og statistikk

Tabell med fire kolonnar med overskriftene År, Innvandring, Utvandring og Nettoinnvandring. Åra går frå 1953 til 1971. Tala i kolonnen for innvandring går frå 6454 i 1953 og endar med 19297 i 1971. Stigninga er forholdsvis jamn. I kolonnen for utvandring går tala frå minus 7529 til minus 12682. Det er berre negative tal i denne kolonnen, og dei søkk jamt. Den siste kolonnen har varierande tal, men viser at nettoinnvandringa i 1953 var på minus 1457, og at ho i 1971 var på 6615. Skjermutklipp.

Data er faktaopplysningar vi kan måle eller kategorisere. Dette kan vere alt frå tal over innvandring og utvandring, som i tabellen på biletet, og klimadata til kor stort forbruk ungdommar i Noreg har.

Statistikk er metodar vi bruker for å samle inn og tolke dataa. Statistikk blir gjerne lagra i tabellar. Ved hjelp av statistikk kan vi forstå og finne mønster i store mengder data. Viss du måler nedbør og temperatur ved huset ditt kvar dag i eit år, samlar du inn ein del data. Lagrar du dette i eit rekneark, får du statistikk som kan seie noko om klimaet der du bur. Statistikk kan òg brukast til å undersøke samanhengar og til å lage prognosar for kva som kan skje i framtida.

Korleis gjere statistikken enklare å forstå?

Diagram over innvandring, utvandring og nettoinnvandring i Noreg frå 1953 til 2023. Innvandring er markert med ein grøn graf over x-aksen. Utvandring er markert med ein grå graf under x-aksen. Nettoinnvandringa ligg imellom som eit blått felt. Diagrammet viser at innvandringa og utvandringa var ganske lik i 1953. I åra etterpå blir det først litt meir utvandring og deretter litt meir innvandring. Frå rundt 2005 auka nettoinnvandringa betydeleg, med ein topp rundt 2011. Deretter gjekk nettoinnvandringa litt ned, men deretter kraftig opp igjen i 2021. Illustrasjon.

Tabellen over innvandring og utvandring i Noreg frå 1953 til 1971 inneheld mange tal. Desse tala er ikkje nødvendigvis så enkle å tolke.

Grafen over innvandring og utvandring er laga med den same statistikken, men her er dataa heilt fram til 2023 tekne med. Dette er ein meir visuell måte å vise dataa på. Slike visualiseringar blir kalla grafiske framstillingar og gjer det ofte enklare å tolke dataa og sjå utvikling over tid.

Viss vi skal finne konkrete detaljar, som den nøyaktige utvandringa eit bestemt år, er tabellen best. Men viss vi vil sjå utvikling eller mønster over lengre tid, kan meir visuelle framstillingar vere betre.

Kvantitative og kvalitative data

Vi deler data inn i to typar: kvantitative og kvalitative data.

Kvantitative data er ting som kan målast presist. Det kan til dømes vere nedbørsmengde, befolkningstettleik eller kor mykje ein isbre har krympa. Kvalitative data kan ein samle inn ved å telje eller måle noko.

Kvalitative data kan ikkje målast presist på same måte, men beskriv eigenskapar og kvalitetar ved noko. Det kan til dømes vere kvifor folk set pris på eit bestemt landskap. Kvalitative data kan samlast inn gjennom observasjon eller intervju.

Statistikk handlar som regel om å tolke store mengder kvantitative data.

Ulike typar grafiske framstillingar

Illustrasjon med 100 små kvadrat. Kvart kvadrat har ein eigen farge og eit symbol som representerer eit pattedyr. Framstillinga viser at av den totale biomassen av alle pattedyra i 2015 var 62 prosent husdyr, 34 prosent menneske og 4 prosent ville dyr. Illustrasjon.

Viss du får presentert fordelinga av pattedyr på jorda i form av tal og prosent, kan det vere vanskeleg å forstå dataa. Men viss du får alt presentert grafisk med fargar og symbol, blir det enklare å tolke informasjonen. I figuren på biletet representerer kvar rute 1 prosent av alle pattedyra på jorda.

Det finst ulike typar grafiske framstillingar. Det kan til dømes vere stolpediagram, linjediagram, stabla diagram, venn-diagram eller temakart.

Kart er ein viktig type grafisk framstilling i geografi, og det kan du lære meir om i artikkelen "Kart – eit nyttig verktøy".

Korleis skal vi lese grafiske framstillingar?

Grafiske framstillingar blir ofte brukte når informasjon skal delast i nyheitsmedium, sosiale medium og i andre kanalar. Vi må vere klar over kva det eigentleg er vi ser, og kvar informasjonen kjem frå. Når du skal tolke innhaldet, er det spesielt fem ting du bør sjå etter. Ikkje alle grafiske framstillingar har alle desse fem tinga, men alle har nokon av dei.

Fem punkt som hjelper oss å tolke grafiske framstillingar

Tittel: Namnet på figuren gir ofte viktig informasjon om kva han viser, og kva han ikkje viser. Ofte kan det vere lurt å lese tittelen to gonger for å vere sikker på at du forstår kva figuren faktisk viser.
Kjelde: Kvar kjem informasjonen frå? Er du usikker på om det figuren viser, stemmer, kan det vere lurt å undersøke kjeldene.
Nøkkel: Nøkkelen forklarer kva fargar og symbol betyr. Det er det same som teiknforklaringa på eit kart.
Aksar og skalaer: Mange visuelle framstillingar har aksar og skalaer. Du må sjå nøye på desse for å tolke framstillinga rett. Kva viser aksa og kva startar dei på, og kor mykje er dette forminska i forhold til verkelegheita?
Data: Innholdet i statistikken som blir visualisert, blir kalla data eller datagrunnlaget. Det er dette vi prøver å vise ved hjelp av ulike typar grafar og diagram.

Undersøk dømet

Her er eit interaktivt døme på ei grafisk framstilling. Bruk dei fem punkta til å tolke kva dette diagrammet eigentleg viser. Trykk på ikona, så ser du kva som er kva av dei fem punkta.

Viss du vil øve deg på å tolke grafiske framstillingar, finn du mange døme på oppgåvesida "Lese statistikk og grafiske framstillingar i geografi".

Test deg sjølv

Kjelde

Rød, J. K. (2009). Verktøy for å beskrive verden. Tapir Akademisk Forlag.