Stev
Før du startar med å lese
- Kva veit du om rapp-sjangeren?
Ha kunnskapen i bakhovudet når du les om stev. Kva har dei to sjangrane til felles?
Eit stev består av ei strofe med fire linjer og enderim. Det er vanleg å skilje mellom gammalstev og nystev. Det er først og fremst forma som skil dei – dei har ulike rimmønster. I tillegg har dei tradisjonelt noko ulikt innhald.
Gammalstevet er den eldste typen dikting med enderim vi kjenner til, både i Noreg og elles i Norden. I gammalstevet rimar andre og fjerde linje på kvarandre.
Gamle danseviser
Dei norrøne sagaene kallar gammalsteva for danzar, noko som fortel oss at dei blei nytta til å danse etter. Ein reknar med at desse strofene på fire linjer kom til Norden saman med songdansen. Vi finn liknande lyriske "einstrofarar" mange stader rundt om i verda.
Samanlikningar og språklege bilete
Gammalstevet er ofte episk – det fortel ei historie. Det er som regel noko allment og kjøleg over gammalstevet. Du får ikkje noka direkte innsikt i personane sine kjensler, men hendingar i naturen blir gjerne samanlikna med ei sjelsstemning. Dette kjenneteiknar all primitiv lyrikk. Tanken og refleksjonen hos diktaren har ikkje komen så langt at han kan gi kjensla aleine ei skarp og klar form – ho må ha noko å støtte seg til, eit spegelbilete som kan samle og gi att stemningane.
Kjærleiken mellom mann og kvinne blir skildra gjennom språklege bilete som til dømes ”... som logjen i lauet brenn”. Her kan vi sjå for oss dei gamle røykstovene, der elden flamma kraftig opp når dei kasta tørre lauvkvister inn i gruva.
Nystevet er stev som nærmar seg den moderne kunstdiktinga. I nystevet rimar linjene parvis: Første og andre linje rimar, og tredje og fjerde linje rimar.
Det er forskjellar på gammalstev og nystev når det gjeld stemning, ånd og tone. Nystevet er ofte personleg farga og lèt kjenslene kome ope til syne. Det var ikkje uvanleg å fornærme ein motstandar med nedsetjande skildringar. Vi finn òg mange stev med erotiske skildringar, gjerne med slangord og frodig biletspråk.
Kor gamle er nysteva?
Vi veit ikkje sikkert kor gamle nysteva er, men vi finn ingen spor etter dei viss vi går så langt tilbake som til mellomalderen. Sjølv i Setesdal, der stevdiktinga har halde seg lenger enn nokon annan stad, stoppar spora ein gong på 1700-talet. Både i Telemark og Setesdal var det først på 1800-talet at nystev fortrengde gammalstev.
Rapp er ein sjanger som oppstod i USA på 1970-talet. I dag finst det mange ulike retningar, men felles er at rytme og flyt er viktig. Rapparen fortel ei historie, gjerne om bydelar utanfor storbyane der minoritetar dominerer. Rappane kan provosere og sjokkere, og språket er prega av slang.
Eit viktig trekk i starten var at rappteksten blei skapt der og då, i situasjonen. Det er framleis eit viktig trekk i battle-rap, ein sjanger der rapparen skryt av seg sjølv, fornærmar andre og oppfordrar til ordkrig.
Kva i beskrivinga av rapp liknar på beskrivinga av stev? Kva liknar ikkje? Bruk gjerne det du veit om rappsjangeren frå før til å utdjupe svaret ditt.
Svaret er ja, så lenge nokon bringar kunnskapen vidare. Framleis er det slik at dei gamle tekstane blir overleverte munnleg og lært bort. Det blir også halde kurs der du kan lære å skrive og syngje stev.
Nystev eller gammalstev? Klarer du å finne ut kva slags stev som blir sunge av Skram og Hoven?
Eva Weel Skram syng stev (NRK.no)
Mari Hoven syng stev (NRK.no)
Ein som har skrive sitt eige stev, er Aasmund Nordstoga. På nettstaden til Noregs Bondelag kan du høyre og lese stevet der Nordstoga utfordrar Sylvi Listhaug som var landbruksminister: Bondelagets markering foran Stortinget i 2014.
Kilder
Aahlin, A. K. (2020, 17. juni). Rap. I Store norske leksikon. https://snl.no/rap
Liestøl, K. & Moe, M. (1960). Norske folkeviser til skolebruk (9. utg.). Jacob Dybwads Forlag.
Stev. (2019, 3. mai). I Store norske leksikon. https://snl.no/stev