Fagartikkel
Vitskap og kjeldekritikk
Når du les om forsking og vitskap bør du sjølvsagt vere like kjeldekritisk som elles. I tillegg til å vurdere truverdet og seriøsiteten til kjelda, er det viktig å vere klar over at noko som blir framstilt som vitskapleg, ikkje alltid er det.
Ein er ikkje forskar berre fordi ein tek på seg ein kvit frakk. På same måte er ikkje noko sant berre fordi det blir kalla vitskap. Bilete: Science Photo Library, NTB / CC BY-NC-SA 4.0
Når du les eller høyrer om noko som verkar vitskapleg, bør du stoppe opp og stille deg nokre kritiske spørsmål.
Vurder kjelda di
- Er det ei seriøs nettside (eller anna kjelde)?
- Er artikkelen gammal? Finst det nyare og betre forsking?
- Blir det sagt direkte at dette er vitskapleg? Baserer det seg på konkret forsking?
- Blir det opplyst kven som står bak forskinga? Viss ikkje, kan du ikkje ta denne kjelda seriøst.
- Seier tittelen noko anna enn hovudteksten? Sanninga blir ofte forvridd i titlane for at det skal verke meir sensasjonelt.
- Kan den som skriv, medviten ha framstilt resultata på ein forvridd måte for å skape merksemd?
- Prøver dei å selje eit produkt? Då er det grunn til å vere skeptisk.
- Har den som skriv, forstått forskingsresultata? Er du usikker, kan du finne andre kjelder eller finne den originale rapporten og lese sjølv.
Vurder forskinga
- Er det seriøse forskingsinstitusjonar som står bak?
- Gjer eit nettsøk på forskarane og forskingsinstitusjonen som står bak. Finst dei? Er det noko i søketreffa som kan tyde på at dette er omdiskutert, useriøst eller direkte falskt?
- Kan du finne andre seriøse kjelder som skriv om det same? Viss ikkje, må du vere veldig trygg på at kjelda di er påliteleg.
- Er dette ein enkeltstudie som strid mot det andre forskarar har funne? Då er det grunn til å vere skeptisk.
Gjer ein faktasjekk
Gå inn på lenka under og bruk tipsa du har fått her til å gjere ein faktasjekk av påstandane.
Relatert innhald
Fagstoff
Korleis forstå vitskap?Kva er forskjellen mellom statistisk samanheng og årsakssamanheng? Kvifor er representativt utval viktig? Kva er anekdotiske bevis og cherry picking?