Korleis endrar talespråket seg?

Del 1. Kva skjer?

Individuelt eller i grupper:

Nedanfor er eit utval utviklingstendensar i norsk talespråk i dag. Læraren avgjer om de får tildelt ein eller fleire tendensar som de skal undersøkje grundigare i dei neste delane av oppgåva, eller om de kan velje tendensar.

Klikk på overskriftene for ei kort skildring.

Del 2. Kvifor skjer det?

Ta utgangspunkt i den eller dei tendensane du har fått tildelt eller har valt:

1. Kva kan vere årsaka/årsakene til at det skjer? Tenk og noter i 1–3 minutt. Ikkje leit opp eller les skriftlege kjelder enno.

2. Ta utgangspunkt i det du har tenkt og notert. Prøv å formulere ein hypotese om kvifor det skjer.

Del 3. Kva seier forskarane?

Sett deg inn i forskarane sine forklaringar på fenomenet du har valt. Du kan finne kjeldeforslag i kollapsboksen nedanfor, eller du kan søkje eller leite sjølv på internett og i bøker.

Del 4. Stadfest, juster eller avkreft hypotese

Kor godt stemde hypotesen din med forklaringane til forskarane? Skriv ein kort tekst eller førebu ein kort presentasjon der du:

• gjer greie for utviklingstendensen du valde eller blei tildelt

• presenterer din eigen førehandshypotese og grunngir han

• legg fram dei viktigaste årsakene du har funne i kjeldematerialet

• stadfestar, avkreftar eller justerer hypotesen din

• konkluderer med kva du har lært om det spesifikke språklege fenomenet, og om språkendringar generelt

Del 1

I grupper:

1. Plasser kvarandre først på ein skala frå 1 til 5, der 1 er "du snakkar ikkje lokal dialekt i det heile" og 5 er "du snakkar lokal dialekt". Ikkje avslør talet for kvarandre.

2. Plasser deretter deg sjølv på same skala. Ikkje avslør talet for dei andre enno.

3. No kan de dele med kvarandre og snakke saman om resultata. Stemmer dei overeins eller ikkje? Kvifor?

Del 2

Diskuter i grupper:

I kva grad påverkar punkta nedanfor talespråket dykkar? (Her er diskusjonen dykk imellom meir interessant enn kva som er rett)

• dialekten i nabobygda

• dialekten i nabokommunen

• dialekten i nabobyen

• dialekten i den største byen i regionen eller landsdelen

• dialekten i hovudstaden

• skriftspråket

Del 3

Individuelt eller i grupper:

Les fagartikkelen "Vil dialektane døy?" og svar på spørsmåla:

1. Kva er regionalisering?

2. Korleis går regionaliseringa føre seg?

3. Kva er hovudårsakene til regionalisering?

4. Er det døme på regionalisering av talespråket der de bur?

5. Diskuter fordelar og ulemper ved regionalisering.

Sylfest Lomheim er tidlegare direktør i Språkrådet, Helene Uri er språkforskar og forfattar, og Per Egil Hegge er journalist og kjend for språkspalta si i avisa Aftenposten. Alle tre har klare synspunkt på språk og språkutvikling.

Del 1. Sjå videoane

Lag ei enkel oversikt:

1. Kva språkendringar kommenterer dei?

2. Kva meiner dei om endringane?

Per Egil Hegge:

Helene Uri:

Sylfest Lomheim:

Del 2. Diskuter

I grupper: Vel dykk ut to av problemstillingane som blir tekne opp av dei tre i videoane. Kva meiner de om problemstillingane? Diskuter.

I klassen: Gruppene melder inn kva dei diskuterte, og kva argument som vart lagde fram. Kva sak engasjerte mest? Kvifor?

Del 3. Skriv eit essay

Vel deg ut ei av problemstillingane som vart diskuterte i klassen, og skriv eit essay om saka.

Sjå filmen over og svar på spørsmåla:

1. Vi kan uttale bokstaven r på to måtar, som rulle-r eller som skarre-r. Kva r-lyd er lettast å lære?

2. Kvar i Noreg bruker folk skarre-r?

3. Korleis har skarre-r-en spreidd seg i Europa?

4. Klarer du å lage begge r-lydane? Prøv, og legg merke til kvar du plasserer tunga. Kva lyd krev mest "arbeid" av tunga?

5. Bruk bok eller internett og finn ut om skarre-r-en spreier seg i dag, eller om han er på veg tilbake.

Sjå klippet med Sylfest Lomheim, tidlegare direktør i Språkrådet.

• Kvifor skjer utskiftinga av ord i språket mykje raskare i dag enn før?
• Lomheim samanliknar ordtilfanget til eit menneske som levde for hundre år sidan, med ordtilfanget til ein person som lever i dag. Kor mykje av ordtilfanget har dei to felles, ifølgje Lomheim?
• Kva for nokre nye ord har du lært deg i det siste? I kva samanheng oppdaga du ordet?

Språkrådet kårar kvart år "årets nyord". Sjå oversikta over orda hos Språkrådet.

1. Kva for nokre av desse orda kjenner du til frå før? Er det nokon av dei du bruker aktivt?

2. Undersøk om nokon av orda på lista har hamna i ordboka. Kva kan vere årsaka til at orda har, eventuelt ikkje har, hamna i ordboka?

3. Kva seier orda om samtida dei oppstod i?

4. Dei fleste nye ord er moteord og slanguttrykk som forsvinn etter nokre år, og nokre gonger månader. Kva skal til for at eit nytt ord skal "overleve" lenger?

5. I klassen: Har de nokon nye ord som ikkje står på lista til Språkrådet? Stem over favoritt-nyordet til klassen.