Bourdieu: kapital, habitus og felt

Kva for ein økonomisk klasse du høyrer til, er ein av faktorane som kan bidra til kulturell identitet. Eit slikt perspektiv på identitet inneber at du som individ ikkje står heilt fritt til å skape ein heilt unik identitet, men at du og andre blir forma av strukturar i samfunnet, nemleg klassestrukturar.

Desse strukturane er skapte av makt, der overklassen har meir makt enn arbeidarklassen. Å analysere korleis kulturuttrykk formar klasseidentitet kan altså gi innsikt i korleis klasseforskjellar blir skapte og haldne oppe. Pierre Bourdieu peika på at kultur er noko som bidreg til å skape dette maktforholdet gjennom kulturelle kodar som gir kulturell kapital. Samtidig er den enkelte òg med på å påverke strukturane, gjennom å sjølv bli ein berar av ulike kulturelle kodar.

Bourdieu utvikla teorien etter å ha gjort undersøkingar som viste at preferansane til respondentane fall inn i eit mønster etter kva samfunnsklassar dei høyrde til, og kva slags kapital dei hadde. Vidare i artikkelen ser du ei framstilling av korleis fritidsaktivitetar varierer med kulturell kapital, økonomisk kapital og politisk tilhøyrsel.

Bourdieu skilde mellom høgkultur og lågkultur. Høgkulturen var noko høgare samfunnslag har overskot til å skape og nyte, som opera, kunstgalleri og modernistisk litteratur. Lågkulturen var eit uttrykk for livet til arbeidarane der du ikkje hadde tid, pengar eller overskot til å drive med gourmetmat, arkitektur, kunst, opera og litteratur. Bourdieu snakka om kulturen deira som ein kultur av nødvendigheit.

Arbeidarklassen har låg økonomisk kapital, og barna deira veks ikkje opp med dei same moglegheitene til å lære kulturelle kodar som middelklassebarn. Middel- og overklassen, som har høgare økonomisk kapital, er òg berarar av dei kulturelle kodane som gir status. Du kan ha tent mykje pengar, men likevel ha låg kulturell kapital viss du ikkje har tileigna deg kulturelle kodar på same måte som dei som er fødde inn i middel- og overklassen. Dei som meistrar dei kulturelle kodane som blir verdsette i eit samfunn, har høg kulturell kapital.

Les meir om dette i artikkelen om kulturell kapital frå kommunikasjon og kultur 1.

Eit viktig omgrep hos Bourdieu er habitus. Han ville rette merksemda mot dei umedvitne og kroppslege faktorane som er med på å forme oss som individ.

Habitus er ein taus kunnskap som du får frå omgivnadene dine gjennom oppveksten, som erfaringar som nærast set seg i kroppen. Klassetilhøyrsla di gir ulike moglegheiter, og moglegheitene du har til å lykkast, formar korleis du oppfører deg. Ein viktig del av denne tause kunnskapen er å meistre dei kulturelle kodane som gjeld i omgivnadene dine. Når dette er godt nok innlært, sit det under huda di slik at du kan aktivt bruke kunnskapen i samhandlinga med andre.

Den tause kunnskapen kjem til uttrykk i alt du gjer og er; talemåtar, frisyrar, lukter, kroppshaldning, kosthald, sport og kva du vel innan interiør, mote, kunst og underhaldning. Alt dette blir til umedvitne vanar, strategiar og planar som styrer korleis du lever livet ditt. Vala du tek, blir påverka av habitus. Viss du bevegar deg i felt der du ikkje meistrar kodane, vil du merke det på kroppen, at du er "feil". Då prøver du gjerne å unngå liknande situasjonar i framtida. Bourdieu bruker omgrepet distinksjon om mekanismane som skil det verdifulle frå det verdilause i eit sosialt felt, og som gjer at du blir anten ekskludert eller inkludert.

Eit anna omgrep hos Bourdieu er felt, som er ulike sosiale arenaer, eller nettverk av relasjonar som er organiserte rundt ein eller fleire typar kapital. Felta er arenaer der vi kjempar og forhandlar om posisjonar eller status med grunnlag i dei ulike typane kapital. Døme på slike felt kan vere trusfellesskapar, fagfellesskapareller andre kulturelle fellesskapar Denne statusen kallar Bourdieu symbolsk kapital, fordi han knyter ein verdi til eit menneske på bakgrunn av summen av ulik kapital personen forvaltar, mens vi i kvardagen ikkje er klar over til dømes den kulturelle kapitalen som gir oss denne posisjonen.

Bourdieu og Goffmann

Bourdieu brukte Goffmanns teori om sjølvpresentasjon for å forklare korleis vi forhandlar om status ved hjelp av symbol i samhandlinga. Korleis vi vel å iscenesetje oss sjølve i møtet med andre, er ikkje tilfeldig, ifølgje Bourdieu, men heng saman med klasse (Bourdieu, 2013). Identitetsmarkørar kan vere umedvitne eller medvitne. Måten omgivnadene våre som habitus set spor i og formar oss, gjer at vi ikkje står heilt fritt i korleis vi isceneset oss sjølve, fordi kroppane våre avslører oss i samhandlinga med andre (Bourdieu, 2013).

Du kan ha høg status i eitt felt, mens den same veremåten gir deg låg status i eit anna. Dei som samhandlar i slike felt, er med på å definere kva som gir kapital i det bestemde feltet. Døme på felt kan vere eit spesialisert fagfelt eller ein bestemd ungdomskultur. Samtidig utgjer samfunnet samla sett eit eige sosialt felt, der klassetilhøyrsel er det som gir høg eller låg status.

Korleis signaliserer vi status?

Dei fleste handlingar eller objekt kan brukast til å uttrykkje sosial status, meinte Bourdieu. Alt som kan knytast til ein bestemd livsstil, heng saman med ein bestemd verdi som seier noko om posisjonen din i eit hierarki. Som døme på dette viste han til korleis bleik eller brun hud og tynne eller tjukke kroppar har vorte knytte til ulik verdi i ulike epokar i same samfunn. Mens bleik hud tidlegare var eit teikn på at du slapp å arbeide ute på markene, og dermed høyrde til overklassen, signaliserte solbrun hud på 80-talet at du hadde ressursar til å dra på ferie til solfylte strøk eller ta solarium. Kva verdi knyt vi til solbrun hud i dag?