Nordmennene har aldri vore åleine i verda

Globaliseringa er ikkje nokon ny prosess. Foreininga med Danmark og nærleiken til Sverige gav sterke globaliserande impulsar til norsk historie gjennom heile vår periode. Ein annan viktig impuls var den sjølvsagde kontakten med dei andre landa i Nord-Europa.

På sørvestlandskysten var det ganske vanleg for unge kvinner å søkje teneste i Amsterdam. Borgarskapen i dei norske byane rekna erfaringane deira i utlandet som ein verdifull kvalifikasjon. Mennene reiste ut for å finne arbeid som sjøfolk, og i periodar var så mange som kvar sjuande sjømann i den store nederlandske fjernhandelsflåten norsk.

Dei vende heim ikkje berre med pengar, men med kauriskjell, musikkinstrument, malaria, underlege historier og framande språk. Kontaktflatene mot ei stadig større verd har dermed vorte fleire og fleire – for fleire og fleire.

Når bønder og borgarar gjekk på fest og skulle danse, var det som regel til musikk frå lokale spelemenn. Desse musikarane kom med eigne, handskrivne notebøker med stykke dei hadde samla sjølv, og mange av desse bøkene er bevarte.

Dei viser at Noreg var del av ein felles europeisk musikkultur, der dansesatsar frå Frankrike, Tyskland og England sirkulerte fritt og vart framførte på lokal maner. Melodiar som norske bønder dansa til, vil i dag vere kjende til dømes frå Bachs Goldberg-variasjonar.

I meir strukturell samanheng var det eineveldige Danmark-Noreg ikkje berre ei foreining av to statar, men ei kolonimakt og ein aktør i den internasjonale handelen. Mest omtalt er slavehandelen, der Danmark-Noreg var ein betydeleg aktør. Skipa segla frå København til det dansk-norske nettverket av slavefort på Gullkysten, vest i Afrika. Det mest kjende er Christiansborg, som ligg i Accra, den noverande hovudstaden i Ghana.

I Afrika bytte slavehandlarane bort europeiske varer, særleg våpen og brennevin, mot slavar, som dei så først og fremst frakta til Karibia og til dei danske koloniøyane der. Viktigast var St. Croix, der slavane arbeidde på sukkerplantasjar under fryktelege forhold. Skipa vende så tilbake til København med varer frå koloniane.

Dette var den dansk-norske varianten av den såkalla trekanthandelen, som var infrastrukturen til slaveøkonomien: Ein frakta varer til Afrika, kjøpte slavar som ein transporterte til Amerika, og tok så med kolonivarer til Europa. I 1792 kom det ei lov som forbaud all slavehandel frå og med 1803. Lova var den første i sitt slag, men slaveriet i og for seg vart ikkje forbode før i 1848.

Om vi ser bort frå slaveøyane og Grønland, som i ein viss forstand framleis kan seiast å vere ein dansk koloni, var den viktigaste dansk-norske kolonien i vår periode handelsstasjonen Trankebar, som ligg på austsida av Sør-India. Kolonien vart oppretta i 1620, fire år etter grunnlegginga av Danske ostindisk Kompani.

Gjennom det meste av 1600-talet var kontakten mellom Danmark-Noreg og Trankebar avgrensa, og økonomien i handelsstasjonen var først og fremst basert på den regionale handelen og sjørøving. På 1700-talet vart kontakten tilbake til København meir regelmessig, og handelen med asiatiske varer vart ganske omfattande: Sansen for det eksotiske var sterk, og "orientalske" motiv var framståande i både kunst, musikk og design.

Mot slutten av 1700-talet gjekk det sterkt tilbake med handelen i Trankebar, og då Danmark selde kolonien til Storbritannia i 1845, var det lenge sidan han hadde hatt noka økonomisk betydning. Den direkte kontakten med den danske og norske befolkninga hadde likevel gitt viktige kulturelle impulsar gjennom to hundreår. Ein oppsiktsvekkjande impuls i motsett retning var det at Trankebar var basen for den første lutherske misjonen i historia, etablert i 1706.

Sjå NRKs program om nordmenns reiser til Amsterdam på 1600- og 1700-talet: