Islam og kristendommen i media

Deltakarar:Kaja Eide – programleiarAta-ul-Mustafa Mahmood (MM) – Dialogpilotene / Minhaj-ul-Quran International NorgeHanna Haraldstad (HH) – Dialogpilotene / Kirkelig dialogsenter

Islam og kristendommen i media

Programleiar: Eg er Kaja Eide, og i dag skal det handle om religion i media. Media speler ei viktig rolle i kvardagen til dei fleste av oss, anten vi les på nett, ser på TV eller får nyheiter som varsel på telefonen. Men korleis er det å høyre om noko som står ein nært, og som kanskje kjennest veldig personleg, bli snakka om i media – og kanskje til og med bli kritisert? I dag skal vi utforske korleis islam og kristendom kjem til uttrykk i media, og med meg til å snakke om det har eg Mustafa Mahmood og Hanne Haraldstad. Dei er med i Dialogpilotene, som er ein organisasjon som samarbeider på tvers av religionar og livssyn.

Hanna, du er kristen, og Mustafa, du er muslim. I dag skal vi snakke litt om korleis religionane dykkar blir omtalte i media, og korleis de tenkjer rundt det.

Eg tenkte eg kunne starte med deg, Mustafa. I kva anledningar eller kontekstar opplever du at islam blir mykje dekt i media?

MM: Det første eg tenkjer, er at det blir dekt mest i ein negativ kontekst, til dømes i samband med terrorangrep. Det første eg kjem på, er hendinga i Kongsberg.

Programleiar: Den 13. oktober 2021 drap og skadde ein mann fleire menneske i Kongsberg sentrum, og ganske raskt byrja media å opplyse om at gjerningsmannen var ein konvertitt til islam. Men det viste seg i ettertid å vere irrelevant i denne saka.

MM: Det første ein høyrde, var at personen er ein konvertitt til islam. Og så var det dei spora som blei følgt heilt til teorien blei avkrefta. Men då hadde skaden allereie skjedd.

Programleiar: Korleis kjennest det?

MM: No har eg blitt vand til det. Det må seiast at det har vore ein prosess. Fem år tilbake var det provoserande, fordi eg ikkje kjenner meg igjen i det. Ein tenkjer at det ikkje er det eg trur på, og at det ikkje er sånn det er; det er berre eit bilete media skaper. I dag er det sånn for min del: "Ok, det er det same gamle på nytt ..." Det positive er at eg opplever at fleire og fleire – i alle fall i omgangskretsen min og blant dei eg jobbar saman med – har ei forståing av at det som kjem fram i media, ikkje er representativt for islam og for muslimar.

Programleiar: Hanna, kva med deg – når og korleis opplever du at kristendommen dukkar opp i media?

HH: Nokre gonger får ein ikkje lov til å meine det ein gjer, ein får altså ikkje ha den frie tanken. Ein blir ofte knytt til "gjere" og "ikkje gjere" i ein religion. Når det blir snakka om kristen tru og kyrkja, blir ofte alle forsamlingane omfatta. Og det er dei kontroversielle meiningane som får plass i media, til dømes at ein prest blei sagt opp fordi han ikkje ville samarbeide med kvinnelege prestar.

Eg jobbar sjølv i Den norske kyrkja, som denne presten òg gjorde, men det er ikkje noko som eg kjenner igjen, verken i meg sjølv eller i meiningane til kollegaer. Den norske kyrkja blir ikkje presentert som ein ueinigheitsfellesskap; det blir heller ein meiningsfellesskap fordi kyrkja blir knytt til bestemde meiningar, gjerne dei kontroversielle meiningane som går imot alt det Noreg eigentleg står for. Viss det kjem éin mann som ytrar meiningane sine, er framstillinga gjerne at han er ein konservativ kristen, og at ein er konservativ viss ein er kristen. Sakene i media blir alltid knytte til meiningar, gjerne kvinnelege prestar / ikkje kvinnelege prestar, kvinners plass og rolle, abort / ikkje abort og alkohol / ikkje alkohol. Homofili er definitivt det største spørsmålet som det blir snakka om.

Og så var det nettopp ei sak om at kyrkja endeleg tek oppgjer med teorien og forkynninga om helvete. Då tenkjer eg: Er det ikkje ferdig for lenge sidan? Dette har vi diskutert fram og tilbake i fleire tiår, og så blei det nemnt igjen for to veker sidan at ein må ta oppgjer med det spørsmålet. Det seier noko om at det dukkar opp kvar gong det kjem "ei sak som media ikkje er einige i". Når vi derimot snakkar om alt det andre i kyrkja, så kjem det ikkje fram. Det er ikkje kontroversielt nok, det skaper ikkje ei nyheitssak.

Programleiar: Mustafa, kva skulle du ønskje at media skreiv, kva er det dei ikkje fangar opp når det gjeld islam?

MM: Før eg svarer på det, er det noko eg har lyst til å trekkje fram. No har NRK to år på rad sendt programmet "Festen etter fasten", og eg må seie at det er eit supert konsept som eg liker veldig godt. Det som på ein måte er feil med det, viss eg må trekkje fram noko, er at det rettar merksemda mot kulturen. I fjorårets program forklarte dei forskjellar mellom ulike kulturar, og det er veldig bra, men då gløymer ein religionsaspektet litt. Det er det eg saknar i media. Det blir i lita grad løfta fram kva muslimar gjer, til dømes sånne som meg, som tek utdanning og gjer noko bra for samfunnet. Og viss det blir løfta fram, så blir ein framheva som ein norsk-pakistanar; det er nordmannen som gjer dette – ikkje muslimen. Eg saknar at ein nyanserer ved å framheve det som også er positivt. Eg synest at ein skal gjere det i større grad fordi vi har mangfald, og at vi er eit samfunn som varetek alle religionar. For ein er god til å skryte av det ute i den store verda, men i lita grad internt.

Eg jobba på Grorud i ein periode, og der har ein "mangfaldskontaktar" og eit samarbeidsforum kor ulike religionar er representerte, og kvar ein får til eit godt samarbeid. No legg dei til dømes vekt på barnevern, og korleis ein kan gjere det meir akseptert i dei ulike kulturane. Det som er viktig å ta med seg derfrå, er at det er ulike kulturar som samarbeider på tvers. Men det høyrer vi ikkje om i media. Kvar blir det av dei sakene? Eg saknar at dei framhevar det positive.

HH: Det som eg saknar, er meir representasjon gjennom forteljingar om menneske. Ein ting er at det som når gjennom mediebiletet og skaper overskrifter, blir til negative framsyningar som representerer kyrkja. Men i Noreg er det tallause kyrkjer med kvar sin talarstol. Nokon snakkar frå desse kvar einaste søndag og seier noko om Gud og menneske – og kanskje noko om nokre meiningar òg – men det kjem aldri fram i media. Det er ikkje berre éi stemme blant kristne i Noreg, det er like mange stemmer som det er talarstolar i kyrkjene. Men media plukkar berre det dei er interesserte i å høyre om. Den kristne identiteten som blir framstilt i media, er ikkje noko ein vil identifisere seg med, fordi det å vere kristen ungdom blir framstilt som noko ufritt.

Programleiar: At du må seie nei til mange ting?

HH: Ja, veldig mange ting.

Programleiar: Ja, tenkjer de at det utanfrå blir opplevd som at de må avstå frå mykje?

HH: Ja.

MM: Ja.

Programleiar: Er det slik at de ønskjer ei endring, altså at religion blir klargjord meir? For det er problematisk sånn som temaet blir dekt no, synest de?

HH: Ja, det er ikkje noko som nokon vil identifisere seg med. Eg veit ikkje kva du tenkjer Mustafa, men eg har tenkt at det å vere muslim er ei sånn "utlendingsgreie". Det er det inntrykket eg har fått ut frå det eg har lese, og då blir det litt sånn at ein ikkje kan vere truande muslim og vere heilt norsk. Du er liksom ikkje fullstendig integrert viss du òg er muslim.

Programleiar: Så det handlar om å vise at ein både kan vere norsk og muslim, eller at det ikkje treng å vere to motsetningar?

HH: Ja, og det handlar òg om å vise at ein kan vere kristen og ikkje vestlending ... Å vise at det finst fleire identitetar samtidig.

Programleiar: Ja, for ein er jo med i ei gruppe. Det eg høyrer at de seier, er at ein fort blir sett i ein bås som ein eventuelt kjempar seg ut frå. Eller så blir ein unntaket frå den båsen ein blir sett inn i. For med ein gong ein seier at ein er kristen eller muslim, har den andre allereie danna seg eit bilete – gjennom media og ulik populærkultur – av korleis de er som menneske. For dykk er det derimot ein identitet og eit verdisystem, noko som stikk djupare enn kontroversane om at de ikkje drikk alkohol eller er imot homofili.

MM: Eg skjønte veldig godt det du sa i byrjinga når det gjeld korleis kristendom blir representert i media i dag. Det er òg det inntrykket eg sit igjen med. Hanna og eg sit saman i styret i Dialogpilotene og har snakka ein del saman, og eg har òg snakka med andre kristne. Eg sit igjen med eit inntrykk av at dei sit med noko av den same opplevinga som eg sjølv har; religionen handlar ikkje om det som blir framstilt i media; det er så mykje meir. Eg får kjensla av at det er sånn: Er det noko negativt, er det religion, er det noko positivt, er det kultur. Viss ein kjem seg ut av ein religion og fortel om det, har vedkommande brukt ytringsfridommen. Men viss nokon står fram med eit val dei sjølv har teke, er dei underlagde negativ sosial kontroll. Eg tenkjer at det er veldig uheldig at det finst så mange spesifikke båsar.

Programleiar: Det har vore veldig kjekt å snakke med dykk. Vi kunne sikkert ha halde på veldig mykje lengre. Tusen takk for at de har delt masse fint, Mustafa og Hanna.

HH: Takk sjølv, det var veldig gøy.

Produsert av Både-og for NDLA