Gründerverksemd og berekraft

Deltakarar:Sarah Natasha Melbye – programleiarSophie Wiik – SW

Programleiar: Eg heiter Sarah Natasha Melbye. I dag skal vi snakke om gründerverksemd og berekraft. Vi har besøk av ein grøn gründer, investor, foredragshaldar og matreddar: Sophie Wiik. Velkommen!

SW: Tusen takk. Veldig hyggeleg!

Programleiar: Du var altså med på å etablere Too Good to Go i Danmark. Så starta du Too Good to Go Noreg, og det har du sjølv kalla for ein redningsaksjon for norsk restemat. Korleis starta engasjementet ditt for matsvinnproblematikken?

SW: Eg trur at eg alltid har hatt eit miljøengasjement og eit samfunnsengasjement. Det har eg vakse opp med, og besteforeldra mine hadde gard. Så eg har vore mykje på gard og lært om korleis ein dyrkar mat, og tidleg fått ei forståing for kor lang tid det tek å produsere mat, og at gulrøtene ikkje blir produserte i butikken – det tek lang tid. Morfar er fiskar, så eg veit også kvar fisken kjem frå, og eg forstod det då eg var lita. Vi har snakka mykje politikk heime, men eg trur engasjementet mitt for matsvinn verkeleg byrja mens eg studerte i København. Då var eg i ein gjeng som prøvde å leve så grønt som mogleg. Vi handla ikkje på butikken med mindre vi hadde med handlenett, vi åt ikkje kjøtt, vi reiste berre med sykkel, og vi selde klede på loppemarknad, kjøpte brukt. Og så dreiv vi med "dumpster diving".

Programleiar: Oi, de gjorde det! Det er jo rett og slett å kaste seg ned i søppelkassar og konteinarar for å finne ting som er fullt etande?

SW: Nettopp. Vi sykla til butikken seint om kvelden når dei hadde stengt, og så hoppa vi ned i konteinaren med hettegenser på og lommelykter og leita etter godsakene dei hadde kasta den dagen.

Programleiar: Ein kjenner seg nesten litt kriminell?

SW: På ein måte. Det var ein livsstil – veldig spennande og litt annleis. Eg syntest det var kult, på ein måte. Eg såg desse mengdene med mat som låg nede i konteinaren. Så sit ein tiggar på andre sida av gata som ikkje har mat, og du ser kor mykje laks, fenalår, ost, grønsaker og brød som blir kasta kvar einaste dag … Då skjønte i alle fall eg at det her var meir enn ein livsstil eller eit annleis ungdomsopplegg, dette er eit stort problem. Eg blei ganske besett av det og byrja å sluke alt som hadde med matsvinn å gjere. Eg fekk ein helt som heiter Tristram Stuart, som har skrive mykje om matsvinn. Og eg lærte at matsvinnet er eitt av dei tre største miljøproblema vi står overfor i verda i dag. Det er min generasjon som kastar mest mat. Eg kjende nesten eit kall til å vidareformidle det eg hadde lært.

Programleiar: Ja, er ikkje det litt rart, Sophie? Eg føler at det i dykkar tid, "millennials"-tida, har meir informasjon enn nokon gong blitt tilgjengeleg. Er det ikkje rart at denne generasjonen er så store syndarar?

SW: Det er rart, men teorien min er at leddet før oss mista litt av respekten for ressursane og maten. Generasjonen til besteforeldra mine ville ikkje kasta så mykje som ein liten sytråd ein gong. Bestemor mi tok vare på alt. Så trur eg at barna deira igjen fekk betre råd og dårlegare tid. Det blei ei anna tid, rett og slett. Mat blei billigare, til liks med alt anna. Ein fekk betre tilgang på mat, og då blei respekten borte. No har vi informasjon, og det er no vi verkeleg kan gjere noko. No kan vi få tilbake respekten for mat. Det er vi som kan lære barna våre at vi må ta vare på ressursane fordi det er så problematisk å sløse.

Programleiar: Du bestemde deg då for å ta ansvar. Men det er eit lite stykke frå "dumpster diving" i København til den største nettbaserte marknadsplassen i verda for overskottsmat. Korleis går ein fram når ein skal utvikle ein berekraftig forretningsidé?

SW: Det kan du seie – det er heilt sjukt. Eg må framleis klype meg i armen, for det du sa no, seier eg ikkje så ofte. Det har skjedd litt etter litt, og det er mykje større enn vi nokon gong hadde tort å drøyme om. Det heile byrja med eit engasjement og ein gjeng med folk i byrjinga av tjueåra med gründerar i magen. Dette er ikkje det første eg har vore med på å starte opp. Eg har alltid tenkt "korleis kan vi lage butikk av dette". Det vi ønskte, var nok å sette "dumpster diving" i system – å hjelpe både brukaren og bransjen å gjere litt meir enn det dei allereie gjorde, få dei til å innsjå at problemet faktisk var her. Så det vi prøvde først, var å lansere ei nettside. Vi gjekk ut og selde konseptet vårt til butikkar, og vi fekk med nokre restaurantar, først og fremst i København, bufférestaurantar, som det er mykje av der. Men vi syntest ikkje at det tok heilt av. Og det gjekk ikkje lenge før vi skjønte at vi også måtte på app-køyret (dette var i 2015). Vi fann ein student som hjelpte oss å utvikle ein app, og då blei det interessant. Då var informasjonen tilgjengeleg i lomma til folk – han var med dei heile vegen, og dei kunne gå inn på Too Good to Go-appen og sjekke frå minutt til minutt om noko blei lagt ut. Då byrja verkeleg ballen å rulle.

Programleiar: Overgangen frå nettside til app, var det ein del av ei målgruppevurdering?

SW: Nei. Det var eigentleg fordi appar var i vinden, og vi visste at vi ville ha ein app. Eg var vel sjølv 25 år på den tida, og det handla om berre å gjere det, ikkje tenke så mykje. Vi hadde ein plan, men brukte ikkje tid på å skrive han ned. Vi visste kva vi ville, og vi måtte berre køyre i gang. Eg trur det kan bli ei sperre for mange når dei skal starte bedrift, anten det er berekraftig eller ikkje, at ein blir så opphengd i forretningsplanane at ein aldri kjem i gang. Det var jo dumdristig på mange måtar, men eg trur det er ein fordel vi har hatt. Vi berre køyrde på og var ikkje redde for å feile.

Programleiar: Ja, du sa jo i stad at du har ein gründer i magen. Tenker ein annleis då?

SW: Eg er ikkje så redd for risiko. Det er ikkje noko eg tenker så veldig mykje over. Eg er heller ikkje redd for å prøve og feile. Eg trur det er kjempeviktig å ha ein god forretningsmodell, innsatsen skal jo lønne seg. Det er ikkje sikkert at ein har planen heilt ferdig når ein testar første gong. Ikkje ver så redd for berre å prøve. Ein må kanskje justere mykje undervegs, men produktet treng ikkje å vere heilt klart. Eit halvt år etter at vi hadde lansert og kom til Noreg, hadde eg eigentleg berre med meg ein prototype av ein dansk app. Men vi selde han inn på marknaden sjølv om han ikkje var heilt klar. Ein kan kanskje lære noko av å vere så naive som vi var då. No tenker eg jo gjennom ting på ein annan måte enn eg gjorde.

Programleiar: Ja, no analyserer du og vurderer målgrupper?

SW: Eg gjer kanskje det i større grad, men eg prøver å ta meg i det og finne tilbake til den eg var då. Eg prøver å la vere å tenke så mykje, berre gjere det.

Programleiar: Så tenker eg, som ikkje har det same gründerblodet i åra som det du har, at det å utvikle ein forretningsidé og ende opp med ein god forretningsmodell er vanskeleg nok i seg sjølv. Og eg tenker at det kanskje er endå vanskelegare når ein skal ha ein berekraftig forretningsmodell.

SW: Ja, det er ikkje sikkert. Det eg tenker, er at FNs berekraftsmål og miljøproblema vi står overfor i dag, er den største forretningsmoglegheita i verda. Dette er nokre av dei største problema vi står overfor i dag. Dermed er det òg her det er flest løysingar, og mykje potensial og moglegheiter. Det er vi som må rydde opp, og det er kjempemotiverande.

Programleiar: Så vil eg vite litt meir spesifikt om gründerreisa di. La oss til dømes byrje med det morosamaste du har opplevd?

SW: Det som gir meg frysningar, er den reisa eg har hatt med teamet mitt, gjengen min – det ville engasjementet for saka og det målet vi drøymde om å nå. Å jobbe kvar dag med ein så engasjert gjeng, det er eg ikkje sikker på om eg kjem til å få oppleve igjen. Det vi gjorde med å sette i gang Too Good to Go, er det største eg har vore med på i livet, kanskje utanom å føde. Men det var på ein måte min første baby. Så det at vi gjorde det saman, er det morosamaste og beste.

Programleiar: Mange kan kanskje tenke at det å vere gründer er litt einsamt. Men no stadfestar du det motsette.

SW: Det var ikkje einsamt for meg i det heile, eg hadde så bra folk med meg heile vegen. Men eg trur eg er ein type som innser ganske kjapt at ein ikkje kan gjere alt åleine. Eg trur det er ganske mange einsame gründerar fordi dei trur dei kan alt. Eg meiner at ein kan få til mykje åleine, men ein får ikkje til det heilt store utan eit team. Og det skjønte eg fort.

Programleiar: Kva har vore det vanskelegaste i gründerreisa di?

SW: Det er mykje som er komplisert og vanskeleg når ein driv forretning på ulike nivå, sjølvsagt. Eg er ein kjenslevar person, så eg må ta opp det med menneske igjen. Relasjonar har kanskje vore det vanskelegaste, men også det å bygge team. Det har vore vanskeleg å gå frå å vere ein gründer som berre jobbar dag og natt, ikkje er vant til å seie frå til nokon og berre har alt i hovudet sitt, til faktisk å ha eit stort team med seg. Det er nok der eg har hatt brattast læringskurve.

Programleiar: Etisk bruk av konkurransemiddel kan vere utfordrande nesten same kva ein driv med, men det er kanskje ei større utfordring når ein snakkar om berekraft. For det er ein del val som skal takast i denne prosessen. Dette måtte kanskje de som då dreiv Too Good to Go, vere ekstra merksame på, for de måtte gå føre som eit veldig godt døme. Kva for nokre tankar gjorde de dykk rundt det?

SW: Du har nok rett i det, men eg trur at for oss var det ikkje så veldig mange alternativ. Det var ikkje sånn at vi tenkte: "Hm, vi har lyst til å starte ei berekraftig verksemd. Kva skal det vere? OK, det må ho vere. Ho må vere grøn, så vi må gjere sånn og sånn." Visjonen vår var at vi hadde lyst til å gå føre, vere med på å forandre verda. Det var aldri aktuelt for oss å bruke til dømes ei dårleg logistikkløysing som ikkje tok omsyn til berekraft. Eg trur at vi aldri hadde den diskusjonen. Vi var nøydde til å finne det grønaste på marknaden. Viss ein er løysingsorientert, er det veldig artig, og ein kan vere med og gjere ein forskjell. Til dømes inngjekk vi eit samarbeid med ein annan "startup" som utviklar sukkerrøyremballasje, og vi var lenge den største kunden deira – og den einaste kunden deira, på eit tidspunkt. Sånn sett har ein "startup" hjelpt ein annan. Det er viktig å tenke på. For mange som driv med grøn innovasjon, er det ikkje så mange alternativ. Men bedrifta skal jo gå rundt, så det er ein balansegang, og det kan vere krevjande.

Programleiar: Og før desse tipsa snakka du om Too Good to Go. Vi kan også følge opp med Fjong, for der er det ein overgang. I fjor bestemde du deg for å selje Too Good to Go Noreg? Kvifor det?

SW: Det trur eg er fordi eg hadde jobba med prosjektet så lenge og så intenst at eg kjende meg klar for nokre nye utfordringar. Også dette har eg vore inne på tidlegare: Eg er ekstremt fokusert ein periode, og så blir eg interessert i andre ting. Det kjendest rett. Likevel er det enno noko av det vanskelegaste eg har gjort, og eg hadde skikkeleg kjærleikssorg i kanskje eit år etterpå. Det var ordentleg vanskeleg å forlate Too Good to Go Noreg. Men heldigvis er eg framleis aksjonær i Too Good to Go Danmark, så eg følger jo med. Eg er med på å heie og har engasjementet så til dei grader, men eg kjende at no hadde eg lyst til å bli med på noko anna òg. Eigentleg var det heilt fantastisk, for det kjendest som om eg hadde vore i ein tunnel: matsvinn, matsvinn, matsvinn. Så kom eg ut og fekk løfta blikket. Så blei eg mamma, og det spelte også inn. Då hadde eg vore i denne bobla veldig intenst i fem år, så eg hadde behov for rett og slett å løfte blikket litt.

Programleiar: Så du blei mamma, og så kan ein på ein måte seie du blei bonusmamma – til Fjong? Du gjekk kanskje inn med ein million kroner der, kvifor valde du å gjere det?

SW: Det var heilt instinktivt, kjende eg. Eg kjende jo Sigrun Syverud, som er ein medgründer av Fjong. Eg kjende henne godt fordi vi hadde vore i same miljø dei siste åra. Dei starta vel Fjong i 2016, og vi starta Too Good to Go i 2015, og vi har halde foredrag på dei same plassane og vore ein av dei to grøne "startupane" i miljøet. Eg synest at det dei gjer, var det vi prøvde å gjere med Too Good to Go, berre med klede. Det er eit anna gigantisk område der vi må gjere ein forskjell. Matsvinnet er eitt av dei tre største miljøproblema vi står overfor, og klessvinn er det nest største miljøproblemet – etter olje og gass.

Programleiar: Det er ganske ekstremt å tenke på når vi samtidig veit at vi kjøper masse klede.

SW: Ja, absolutt.

Programleiar: Og vi bruker dei veldig lite.

SW: Kvart femte plagg du har i skapet, heng mest sannsynleg ubrukt. Vi trur vi har blitt flinke, ikkje sant. No er det populært å handle på Finn og Tise, og vi går på loppemarknad. Men samanlikna med 1995 kastar vi i dag 70 prosent meir klede. Utviklinga går i feil retning, og det er på grunn av "fast fashion", trur eg.

Programleiar: Ja, for sjølv om vi har blitt flinke til å handle på Tise og Finn, sluttar vi ikkje å handle billigplagga i butikken. Er det sånn?

SW: Det er så lett! "Ungen min treng nye tøflar i barnehagen, eg går og ser på Tise. Var litt dyr frakt, var ikkje noko som var heilt supert, og han treng det eigentleg i morgon. Så då spring eg berre innom H&M." Det er for lett. Du var litt inne på det med konkurransedyktigheit. Og det høyrest kanskje litt krast ut, men eg meiner at ein miljøvennleg forretningsidé må vere konkurransedyktig på alle plan. Altså, når eg startar ei grøn bedrift, må ho kunne konkurrere med dei som allereie er der. Ho må vere billigare og betre, eller i alle fall like billig og like bra. Viss ikkje når vi ikkje ut til massane. Det vil framleis vere enklare å gå på H&M for å handle dei babytøflane, for å bruke det dømet.

Programleiar: Skal vi dykke endå lenger ned i akkurat det du snakkar om no, Sophie, viss det sit nokon unge gründerar og høyrer på som har lyst til å satse på berekraftig gründerverksemd? Kva er viktig å tenke på no framover?

SW: Det er jo det eg var inne på, at det er så mange moglegheiter som ligg i dei berekraftsmåla og dei miljøproblema vi står overfor. Så det handlar berre om å bruke fantasien. Men eg trur det er veldig viktig at vi snakkar til massane. Viss vi berre prøver å nå ut til dei som har vore medlem av Natur og ungdom heile livet, kjem vi ingen veg. Vi må snakke til massane, og til dei som ikkje frå før tenker på miljøet kvar dag. Viss ikkje får vi jo berre eit ekkokammer. Og eg trur det er det vi har klart med Too Good to Go: Det er mange som bruker Too Good to Go som ikkje gjer det fordi dei reddar miljøet kvar gong dei reddar mat. Det kjennest kanskje bra, men det kan hende dei i utgangspunktet gjorde det berre fordi det var sjukt enkelt og billig. Då får du endå fleire matreddarar! På den måten får ein endå fleire med på laget. Og det er det vi prøver med Fjong – det kan ikkje vere dårlegare ennalternativa. Viss ikkje får vi berre med dei som er ekstra interesserte, og det går ikkje.

Programleiar: Det er fantastisk spennande. Gratulerer med alt du har fått til så langt, og takk for at du gjer din del av jobben for å redde verda. For det er jo det du driv med.

SW: Tusen takk! Vi kan alle gjere litt. Eg må berre seie at når eg snakkar om at klede er eitt av dei største miljøproblema våre, at vi forbruker så feil, så er ikkje Fjong det einaste tiltaket. Du spurde om kva som er viktig å tenke på for unge gründerar: Det er samarbeid og timing. Vi treng så mange gode løysingar på det problemet. Det er ikkje sånn at vi no har løyst tøysvinnproblemet og matsvinnproblemet. Vi treng mange verktøy. Viss vi skal ha massane med, må dei ha noko å velje mellom. Då må det også vere konkurranse mellom dei berekraftige modellane, slik at ein kan velje det som passar best for ein sjølv.

Programleiar: OK, så viss det sit nokon og tenker at dei har lyst til å gjere noko med klede og klessvinn, må dei halde fram med å tenke det. Ikkje tenke at det er for seint.

SW: Nei. Ikkje ver redd for å prøve, og vi treng konkurranse. Det å ha klesabonnement og leige klede er så nytt at vi treng fleire som tenker i dei banene. For då blir det også vanlegare for folk flest å tenke sånn.

Programleiar: Sophie, det har vore kjempehyggeleg å snakke med deg.

SW: I like måte!

Programleiar: Eg håper at denne samtalen har gitt meg 0,05 prosent av engasjementet ditt, for då går eg ut herfrå med mykje meir enn eg hadde. Takk skal du ha.

SW: Takk skal du ha!