Friluftsliv

Deltakarar:Jonis Josef – ProgramleiarRandi Skaug – RS

Programleiar: Hei, eg heiter Jonis Josef, og i dag skal eg snakke om friluftsliv saman med eventyraren og inspiratoren Randi Skaug. Ho heiter altså Skaug, men ho kunne vel så gjerne heite Randi Fjell, Randi Elv, Randi Bekk eller Randi Skog … Ho har skrive bøker om det å dra ut i naturen og å klatre opp på fjell. Ho var også Noregs første kvinne til å klatre opp på Mount Everest – og det er ho framleis.

Randi og eg skal snakke om kva som er så fint med naturen, kvifor det er viktig å gå tur, og kva ein bør hugse på viss ein er nybyrjar i skogen.

Du høyrer på "Kva veit eg?" med Jonis Josef.

Velkommen til deg, Randi Skaug.

RS: Tusen takk!

Programleiar: Var det litt fælt? Var eg litt for "på" no i starten?

RS: Nei, eg synest eigentleg du er ganske sjarmerande.

Programleiar: Takk skal du ha – og du har sjarmert meg også. Vi har snakka litt allereie, og eg har blitt veldig frelst av naturen.

RS: Du har til og med ullundertøy på deg, du …

Programleiar: Eg har ullundertøy på meg for anledninga – i studio – og her om dagen bada eg faktisk i Oslofjorden.

RS: Wow!

Programleiar: Det var minusgrader, eller ikkje i vatnet, trur eg, men det var veldig, veldig kaldt. Er eg då offisielt ein friluftsmann?

RS: Ja, det vil eg påstå då, hehe.

Programleiar: Du er ein eventyrar, og du var mellom anna den første norske kvinna som klatra opp på Mount Everest.

RS: Ja, og det er eg framleis – det går aldri over. Er du først, så er du først!

Programleiar: Ja, ikkje sant – du har eit godt poeng der. Korleis var det?

RS: Det var veldig kaldt!

Programleiar: Var det vanskeleg?

RS: Det var ikkje så vanskeleg, men det var krevjande. Det er to ulike ting.

Programleiar: Mount Everest er vel alle eventyrarar sitt "Mount Everest", så å seie?

RS: Ja, det er jo det høgaste fjellet i verda, då.

Programleiar: Og fascinasjonen din for friluftsliv og natur, kvar kjem den frå?

RS: Eg trur han er medfødd, på ein måte. Eg kjem frå ein gard, og då vi var ungar, fekk vi beskjed om å komme oss ut – same kva slags vêr det var. Eg har derfor vore veldig mykje ute, vi hadde dyr og heldt på ute heile tida. Så det med frisk luft har eg fått inn med morsmjølka, trur eg.

Programleiar: Eg voks opp med mykje skog og var veldig glad i å leike i skogen då eg var yngre. Og så voks eg opp og flytta til denne betongjungelen, og no har eg ikkje det same forholdet til skogen og naturen lenger. Kva tenker du om oss som bur i byen?

RS: Det er ei velsigning å bu i Oslo, fordi vi både har havet og skogen rett utanfor døra, og så er det ikkje så langt til fjellet heller. I tillegg er det ganske mange grøne lunger fleire stader, så det å komme seg ut i Oslo er eigentleg veldig enkelt.

Det er ikkje avstand som er problemet, veit du, det er det som sit i hovudet ditt – at du tenker at du heller vil ligge på sofaen og sjå ein serie på Netflix …

Programleiar: Er det meg du snakkar om no, eller? Hehe.

RS: Ja, no snakkar eg om deg, hehe. Det er det å komme seg over dørstokken som på ein måte er det vanskelegaste for dei fleste.

Programleiar: Ja, akkurat det der kjenner eg meg veldig igjen i. Og eg merkar at dei gongene eg stikk ein tur i skogen, søv i skogen eller badar – no snakkar eg som om eg gjer det ofte, men det gjer eg ikkje – men dei gongene eg har gjort det, har eg aldri angra.

RS: Veit du kva, eg har til gode å høyre at nokon seier at ein tur har vore heilt bortkasta. Det er det ingen som seier!

Programleiar: Hadde det ikkje vore forferdeleg viss du brukte ei heil veke på ein person som du introduserer for skog og mark, og så seier han at han heller ville ha vore heime og sett på Sopranos?

RS: Det er ikkje sånn, for i den augneblinken du kjem ut, er det så innmari godt. For meg er friluftsliv veldig mange ting. Men det som kanskje er aller størst, er følelsen av fridom. Du blir så fri når du kjem deg ut.

Programleiar: Er det derfor det heiter fri-luft-liv?

RS: Ja, kanskje det – det har eg aldri tenkt over, hehe.

Programleiar: Du har skrive ei bok som heiter "Finn kongefølelsen", kva handlar ho om?

RS: Ho handlar om å ha følelsen av å stå trygt på beina sine. Sjå for deg at du gjer det, for då kjenner du deg sterk.

Programleiar: Eg er ein person som ikkje står trygt på beina mine.

RS: Har du prøvd?

Programleiar: Eg veit ikkje, kva inneber det?

RS: Det handlar om å stille seg opp og stå stødig. Still deg opp på golvet, og så trykker du beina kraftig ned i golvet mens du slappar av i kroppen og rettar deg opp. Og så kjenner du på den følelsen du har. Viss eg dyttar deg i brystkassa, så vil eg ikkje klare å dytte deg viss du står rett. Berre trykk beina godt ned, for då står du skikkeleg trygt. Kjenner du at du blir sterk?

Programleiar: Ja! Er det kongefølelsen?

RS: Ja, det er kongefølelsen!

Programleiar: Den liker eg!

RS: Den får ein ofte av å vere ute, for då bruker vi kroppen, og då styrker vi oss. Vi kjenner at vi blir sterkare. Så for meg er friluftsliv den følelsen der. Når vi er ute, opplever vi meistring. Vi klarer å gå opp den bakken, og vi kjem oss opp til toppen og nyt utsikta – ofte saman med andre. Det er fint åleine også, men saman med andre kan du dele gledene, og glede er det einaste som blir større av å bli delt.

Programleiar: Du har jo mellom anna klatra opp på Mount Everest og gjort andre veldig tøffe ting. For menneske som ikkje er så tøffe, men som også vil ha kongefølelsen, så held det å berre gå ein tur, eller?

RS: Ja, det held eigentleg å berre komme seg ut i vêret og kjenne på at du lever. Når vi er inne, får vi litt mindre oksygen – det er dårlegare luft der – og vi blir litt slappe i kroppen, fordi vi ikkje beveger oss. Hadde det vore meininga at vi skal sitje heile livet, hadde vi sett ut som ein stol. Då hadde vi hatt ein litt annan fasong på kroppen.

Programleiar: Det er faktisk eit bra døme at vi hadde sett ut som ein stol.

RS: Vi sit mykje; vi sit på skulen, vi sit på jobben, og vi sit i bilen, på trikken og på bussen, vi sit og sit og sit. Men når vi kjem oss opp på beina, så byrjar ting å fungere i kroppen, då går blodet litt raskare og hjernen fungerer litt betre. Vi blir kreative av å gå, mellom anna av å gå på ski. Det er faktisk ein av dei beste tinga vi gjer, for då aktiviserer vi begge sider av kroppen og både armar og bein. Det gjer at vi også aktiviserer begge sider av hjernen, for han er jo delt i to – ein kreativ og ein strukturell hjernehalvdel.

Programleiar: "Left brain – right brain"?

RS: "Yes, exactly!" Nokre gonger når eg går på ski, så merkar eg at begge hjernehalvdelar blir aktiviserte – eg får så mange gode idear, og det blir lett for meg å løyse ting. Viss eg kjenner at eg står fast i eit eller anna eg jobbar med – eg driv jo ein "business" der eg må tenke også – går eg ein tur. Det kan vere nok å berre gå ein liten tur ute med kattane.

Programleiar: Tur med kattane? Eg trudde dei gjekk sin eigen tur eg, hehe.

RS: Joda, dei gjer det, men dei går ikkje så lange turar åleine. Eg har to innmari kule kattar, Gråmann og Skjønning, som er veldig skjønne. Vi har ein stad bak huset der det er skog og ikkje så mange hundar, som dei er redde for, og dit går vi saman. Det synest dei er veldig gøy, og då blir jo eg glad òg, for då er vi saman. Dei vil vise meg ting som dei har gjort, og så klatrar og spring dei litt. Etterpå går vi tilbake, og kattane sovnar, fordi dei er kjempeslitne, og eg er idérik.

Programleiar: Det høyrest ut som eit veldig koseleg tilvære. Eg har også ei "greie" eg gjer. Eg jobbar jo med manus og humor og sit ofte i eit skriverom. Då gjer eg noko som eg har tenkt er ganske unikt for meg, men som tydelegvis ikkje er det. Det er at eg nokre gonger må reise meg opp og gå i sirklar for å tenke aktivt.

RS: Ja, det er akkurat det. Og viss du i tillegg tek den sirkelen ute, om du berre går rundt huset, så får du plutseleg mykje meir krefter. Hovudet treng luft, veit du. Du treng oksygen og karbohydrat, men det betyr ikkje at du skal ete mykje potetgull, då …

Programleiar: Det som er litt urettferdig, er at du er frå Ringerike og oppvakse på ein gard med dyr og skog. Så det er ganske lett for deg å seie at ein skal bli glad i naturen. Kva med dei som er oppvaksne i blokk og ikkje har skog? Korleis skal dei lære seg å bli glad i naturen?

RS: Veit du kva, eg kjenner mange som har vakse opp i byen som er endå meir fan av friluft enn meg. Dei er heilt avhengige av det. Så eg trur ikkje det har noko å gjere med kvar du kjem frå. Det har noko med å klare å komme seg ut, og så er det kanskje nokre små ting som må vere på plass.

Programleiar: Som kva då?

RS: Det er viktig å halde seg tørr og ikkje minst varm.

Programleiar: Tørr og varm, det er ein god kombinasjon. Ikkje berre varm, og ikkje berre tørr, men tørr og varm.

RS: Ja, så lenge du er tørr og varm, kan du vere ute i kva temperatur som helst, for då har du det bra. Det er ikkje moro å vere ute og fryse, altså!

Programleiar: Det er det ikkje. Foreldra mine er ikkje vant med friluftsliv. Då eg var yngre og skulle ut i skogen eller gjere ting ute om vinteren, hadde eg ofte på meg parkdress, men skoa kunne bli våte, eller så var det andre småting som gjorde turen ubehageleg. Og då får ein gjerne negative assosiasjonar til skog og mark.

RS: Det er ikkje gøy då, nei. Du må ha gode sko, og så må du passe på så vinden ikkje kjem inn – særleg viss du er i Nord-Noreg – her i sør er det jo ikkje så mykje vind. Så det er vindtette klede, lue og vottar som gjeld. Du treng ikkje å tenke så mykje på stilen. Berre du held deg tørr og varm, har du det fint.

Programleiar: Så det du seier, er at det ikkje er noko som heiter dårleg vêr, berre dårlege klede?

RS: Ja, det er veldig mykje dårlege klede, haha!

Programleiar: Ja, men det trur eg på. Eg har fått på meg ullundertøy, i samband med besøket ditt, men eg merkar jo at det å ha på seg ullundertøy, sjølv i Oslo, gjer vinteren og tilværet betre. Så viss ein merkar det i dette mikrokosmoset, så kan eg tenke meg at det kvart fall gjeld ute i skogen.

RS: Ja, det gjer det. Og med tanke på å komme seg ut er det éi setning som det er viktig å lære seg.

Programleiar: Kva er det?

RS: "Vil du vere med?"

Programleiar: Det vil seie å ta med seg folk?

RS: Ja, for då blir det endå kulare. Og dei fleste vil vere med viss du spør: "Vil du vere med og gå ein tur, eller?"

Programleiar: Er det det du seier til kattane dine?

RS: Ja, eg gjer det, og då kjem dei etter!

Programleiar: Viss eg inviterer folk på tur, skal det ganske mykje til for at dei ikkje blir med.

RS: Det skal nok ganske mykje til for at dei seier: "Nei, eg trur ikkje eg gidd." Men det er kanskje nokon som treng ein liten dytt bak eller ei oppmuntring. Det er mange vaffelstover, i alle fall rundt Oslo, der ein kan dra innom og kjøpe ein vaffel og varm kakao – og det er jo så digg.

Programleiar: Det er det!

RS: Eller kva med å fyre opp eit bål? Det skal ikkje meir til.

Programleiar: Kva vil du seie er forskjellen mellom det å gå ein tur i skogen og det å gå ein tur i nabolaget sitt?

RS: Når du er i skogen, får du følelsen av at du ikkje er på betong. Det er også mindre folk, så du får meir ro i hovudet. I tillegg høyrer du fuglar, og det er vakkert. Du får sjå sola på ein annan måte, og lufta blir friskare. Det er ujamt å gå, så du må bruke kroppen på ein annan måte. Det gir ei større meistring å gå den turen, og du får ei større oppleving.

Programleiar: I sommar, då det var koronarestriksjonar, såg eg at mange drog til XXL og handla masse turutstyr. Plutseleg skulle alle ligge i hengekøyer i skogen og dra på tur. Men det var mange som drog på korte turar, for dei visste kanskje ikkje korleis dei skulle gjere det ordentleg. Viss folk har lyst til å komme seg ut i skogen – kva er det viktig å hugse på i tillegg til å ha gode klede og bra utstyr?

RS: Det er å gjere turen så lang at han passar med den evna du har. Du kan trene deg opp litt og litt. Du treng ikkje å dra på ein tre vekers tur utan å vite korleis du skal fikse ein enkel overnattingstur.

Programleiar: Der har du meg. Eg går så hardt ut: "La oss gå til toppen!" Vi kastar oss ut i det, og så angrar alle på vegen.

RS: Ein kan prøve seg på litt og litt større turar og lære undervegs. Berre det å fyre bål er jo noko ein kan lære seg. Det finst massevis av bøker, ein kan gå på nett og sjekke, og det finst også massevis av blad der ein kan lese tips om korleis ein skal gå fram.

Programleiar: Viss ein skal overnatte i skogen, som eg har gjort ved nokre høve – oftast om sommaren – korleis skal ein førebu seg? Då eg overnatta i skogen, merka eg at når ein er ordentleg førebudd på kva ein skal ete, kva ein skal lage, og kva ein skal gjere, så blir turen betrakteleg betre. Møter du ofte på folk som har bomma litt på førebuingane?

RS: Ja, men har du lagt merke til kor godt maten smaker ute?

Programleiar: Om eg har! Eg laga pasta bolognese, som eg ofte lagar heime, og det smakte hundre gonger betre!

RS: Det går også an å førebu maten litt før ein dreg. Du kan til dømes kutte opp grønsakene og ha dei oppi ein pose. Og så fyrer du opp ein liten primus som du lagar maten på. I tillegg får du deg noko varmt å drikke. Det gjeld å halde seg varm. Du må ha noko å sitje på, så du ikkje sit rett på bakken, for då kan du bli kald. Skal du ligge ute, så er det viktigaste at det er varmt under deg, for kulda kjem frå bakken. Og så gjeld det å alltid ha ullundertøy på seg.

Programleiar: Alltid!

RS: Ja, frå morgon til kveld. Når du er ute, må du ha det på heile natta også.

Programleiar: Det trur eg på!

RS: Og så har vi jo Den Norske Turistforening. Er du medlem?

Programleiar: Ja, eg er medlem gjennom kjærasten min. Svigerfamilien min er veldig glad i tur, så dei håpa at dotter deira skulle møte ein framtidig mann på ei av DNTs hytter.

RS: Gjorde ho det, då?

Programleiar: Nei, ho møtte han på Tinder, og det var meg, haha. Men DNT, eller Den Norske Turistforening, kva er det eigentleg?

RS: Det er ei veldig stor foreining med veldig mange medlemmer – eg hugsar ikkje kor mange – og dei har ein stad mellom fem og seks hundre hytter i heile Noreg som det går an å nytte. Nokre av dei er betente, og då kan du få mat og ei oppredd seng. Dei andre hyttene er ubetente, og viss du er medlem, kan du få ein nøkkel til dei. Då kan du låse deg inn og hente ut mat. Dette er basert på tillit, så du skriv opp kva du har teke og betaler med Vipps eller bankgiro etterpå.

Programleiar: Så det er tillitsbasert, altså?

RS: Ja, det er ingen andre land i verda som har det sånn. Og tenk så mange hytter vi har, 500–600! Du kan gå frå hytte til hytte i heile Noreg.

Programleiar: Ein fyr eg kjenner, gjekk frå Oslo til Stavanger.

RS: Ved å bu på slike hytter?

Programleiar: Han var innom hytter, ja, i tillegg til at han sov litt i skogen. Han gjekk ei løype som på ein måte var designa etter desse hyttene.

RS: Ja, og det går nok heilt sikkert an. Du kan også gå over Hardangervidda, det er rett og slett mange vegar å gå. I Oslomarka finst det også mange DNT-hytter.

Programleiar: Finnes det miljø der du kan treffe menneske som deler friluftsinteressene dine?

RS: Det finst masse friluftsmiljø rundt omkring, ja. Vi har til dømes ei foreining for dei som går på ski, som heiter Skiforeningen. Dei har også mange hytter, og dei lagar løyper i heile Oslomarka. Og Oslomarka er stor!

Programleiar: Ho er veldig stor. Ein annan viktig del av friluftslivet som vi kan snakke litt om, er kva ein ikkje skal gjere. Til dømes at ein ikkje skal legge igjen boksar i naturen. Ein gong fann eg seks ølboksar ved ein bålplass … Ein må rydde opp etter seg!

RS: Ja, ein må ta med seg søpla – det skal ikkje ligge igjen nokon ting. Det er noko som heiter "sporlaus ferdsel". Det vil seie at ingen skal kunne sjå at du har vore der.

Programleiar: Som ein seriemordar, altså?

RS: Haha, ja, du ryddar opp etter deg og tek med deg all søpla. Det har eg alltid gjort, same kvar eg har vore. Eg var i Antarktis for nokre år sidan. Då eg gjekk noko som heiter Seven Summits, som er det høgaste fjellet på kvart kontinent. Og då måtte eg jo til Antarktis, som er det sjuande kontinentet.

Programleiar: Vi har allereie snakka litt om Mount Everest, men har du vore på alle dei høgaste fjella? Har du vore på Kilimanjaro også, til dømes?

RS: Ja!

Programleiar: Har du vore der, ja? Slekta mi er frå rundt Kilimanjaro …

RS: Så kult – der er det veldig fint. Det er derfor du er så lang, då?

Programleiar: Ja, masaifolk, veit du!

RS: Har du eige spyd og sånn, då?

Programleiar: Skal eg fortelje deg ein vits, er du klar for det?

RS: Ja, alltid.

Programleiar: Eg pleier å seie at eg er genetisk tynn fordi forfedrane mine dreiv med ein jaktteknikk som heit uthaldssjakt. Det handla om at dei fann bytet sitt og jaga det i fleire dagar til det kollapsa, og så åt dei det. Dei hadde så sjukt god kondis at dei kunne jakte på den måten. Eg har derimot veldig dårleg kondis, og det fann eg ut på ein veldig pinleg måte. Eg spelte fotball med vennene mine, og til slutt var det pause. Då byrja eg å kaste opp fleire gonger. Gutane heldt på å le seg i hel mens eg tørka oppkast frå Playstation-kontrollen …

RS: Nei, nei, nei …

Programleiar: Du tok ikkje vitsen min, for du veit ikkje kva Playstation er! Du bur jo i skogen … Haha!

RS: Eg har aldri sett ein Playstation, haha! Men den kondisen din blir betre når du kjem deg ut.

Programleiar: Den har blitt litt betre no. Eg har byrja å springe litt.

RS: Korleis kjennest det?

Programleiar: Eg skal vere heilt ærleg, for det er veldig merkeleg. Eg hadde veldig god kondis då eg var ung, og så kom eg i tjueåra, og i desse åra har eg vore veldig statisk, eller stasjonær – eg har altså ikkje bevega meg så mykje. Og så skulle eg hjelpe ein kompis med å flytte, og då eg bar ein pose opp til femte etasje, oppdaga eg at eg ikkje var i god nok fysisk form til å hjelpe folk med å flytte. Eg byrja å jogge, og det tok nøyaktig ein og ein halv joggetur før eg kom over ei kneik. Og etter det kunne eg plutseleg jogge 70 prosent lenger.

RS: Det skal ingen ting til den første tida, det går innmari fort oppover, og det er det som er så kult med å komme seg ut. Det kjennest kanskje litt tungt akkurat det første kvarteret. Sånn har eg det også, faktisk, når eg er på lange ekspedisjonar. Eg er vanlegvis på lange turar, og det første kvarteret er alltid innmari tungt. Men eg veit at det går over, og plutseleg er det berre digg.

Programleiar: Kva seier du til deg sjølv når du er halvvegs oppe på Mount Everest, når du har padla halvvegs ut i Nordsjøen, eller når du er midt oppe i noko som er veldig fysisk krevjande og stemma i hovudet ditt seier: "Gi deg!" Kva er det som motiverer deg til å halde fram?

RS: Eg har éi setning, eitt mantra.

Programleiar: Kva er mantraet?

RS: "Lett som ei fjør, lett som ei fjør, lett som ei fjør."

Programleiar: Lett som ei fjør? Korleis bruker du mantraet?

RS: Eg berre seier det til meg sjølv.

Programleiar: Kva betyr det for deg?

RS: For meg betyr det at eg kjem over den motstanden som eg kjenner. Alle kjenner på ein sånn motstand, og når eg kjenner at han kjem, er det berre å byrje å seie det: "Lett som ei fjør, lett som ei fjør …"

Programleiar: At dette er lett som ei fjør?

RS: Eg er lett som ei fjør.

Programleiar: På den måten at du er fysisk lett i vekt?

RS: Ja, riktig. Då eg trente til Everest, så trente eg i hoppbakketrapper. Du veit korleis hoppbakkar ser ut? Dei er kjempebratte, og det går berre opp og opp. Eg hadde ein tyngre og tyngre sekk og større og større støvlar – så alt blei berre tyngre og tyngre for kvar dag.

Programleiar: Så du øvde i ei bakke som Vikersundbakken, då?

RS: Eg bur ved sida av ein hoppbakke her i Oslo, så eg brukte den. Då det var så tungt at det brann i låra, og det kjendest som om lungene krympa seg saman, så sa eg til meg sjølv: "Lett som ei fjør, lett som ei fjør, lett som ei fjør." Ein kompis av meg bruker å seie: "Sterk som ein bjørn, sterk som ein bjørn!"

Programleiar: Det høyrest ut som eit paradoks, haha; eg er lett som ei fjør, men sterk som ein bjørn! Men det er kjempefint, og eg skal prøve å samanfatte kva vi har snakka om i dag. Kan eg forresten spørje kor gammal du er?

RS: Hehe, ja, kva trur du?

Programleiar: Eg trur du er 49 år.

RS: Takk, men eg er 61 år.

Programleiar: Meiner du det? Då kan eg først og fremst seie at det å klatre opp på Mount Everest og å gjere fysisk krevjande ting, det tek ingen ting frå deg. Du tileignar deg ein ungdommeleg friskheit og mykje energi, verkar det som.

Det verkar som friluftsliv er noko som er veldig tilgjengeleg for alle. Alle treng ikkje å kaste seg ut i det vanskelegaste, men det å ta seg ein tur i skogen kan gi deg ei oppleving av å ha beina godt planten på jorda, vere rakrygga og ha kongefølelsen. Skogen kan altså gi deg ein følelse av fridom. Viss du er godt førebudd og har på deg gode klede, noko ull og noko vindtett, slik at du held deg varm og tørr, då vil du komme deg gjennom det meste. Og så må du planlegge friluftslivet etter rimelege grenser. Det vil seie at du ikkje må kaste deg ut og seie at du skal klatre opp på Mount Everest, du må ta det gradvis og gjere ting du er komfortabel med. Auk ambisjonsnivået gradvis.

Dra på tur saman med nokon. Spør nokon om dei vil vere med. Det er vanskeleg å seie nei til det. Og når du først har vore i skogen, så skal du behandle åstaden som om du er ein seriemordar: Du skal rydde alle spor etter deg, og folk skal ikkje vite at du har vore der eingong. Elles er friluftsliv noko som er veldig bra, og noko som er viktig for folk flest.

RS: Det var ei veldig bra oppsummering!

Programleiar: Randi, tusen takk for ein nydeleg prat.

RS: Det var kjempehyggeleg å møte deg.

Programleiar: Det var kjempehyggeleg å møte deg også. Eg blei veldig inspirert no, og eg skal faktisk pakke bagen min og flytte ut i marka i dag. Så får vi satse på at det ikkje er å gå for hardt ut at eg endrar adressa mi til "Nordmarka".