Tradisjon og nyskaping

Transkripsjon av Lena Brittsdatter Johnsen

Omsetjing av Idun Fivelstad

Deltakarar:Berit Boman – programleiarAnne Udnes, keramikar – AUSverre Uhnger, møbelsnikkar og -designar – SUAurora Passero, biletkunstnar og vevar – AP

Tradisjon og nyskapingProgramleiar: Hei, eg heiter Berit Boman, og no skal det handle om tradisjon kontra nyvinning innan design, handverk og produktutvikling. Vi har handverkstradisjonar som går tusenvis av år tilbake i tid, men det vil ikkje seie at dei er utdaterte. Korleis skal ein som designar og handverkar tenkje for både å ta vare på tradisjonar og samtidig tenkje nytt?

AU: Hei, velkommen inn!

Programleiar: Ho du høyrer her, er Anne Udnes. Ho lagar mellom anna servise til nokre av dei finaste restaurantane i Oslo.

Kor lenge har du vore keramikar?

AU: Eg har vore keramikar i over 30 år, kanskje 35 år. Eg var på eit par andre verkstader før eg kom hit.

Programleiar: Kva er det som gjer at du liker å jobbe med keramikk?

AU: Det veit eg ikkje heilt. Eg liker akkurat det å sitje og jobbe og få fullt fokus og gløyme alt anna – sånn har eg det framleis etter 30 år – og at materialet leire er så mangfaldig. Eg har vore innom mange retningar i dei 30, kanskje 40, åra eg har halde på.

Programleiar: Ja, det er morosamt. Kva retning er det no som sel?

AU: Dei siste fem til ti åra har eg jobba mykje for restaurantbransjen. Eg er jo dreiar, og det var det i ein periode ikkje så mange som var. Det var meir konseptuelle uttrykk, handbygde installasjonar og sånt i mange år, eigentleg. Så var det kanskje gourmetrestaurantane som var med på å skape den nye keramikktrenden, som handlar om handdreia dekkjetøy. Handverket kom tilbake på ein annan måte då. Eg lagar sjeldan noko likt – som du ser rundt deg her, er det veldig mykje ulikt. Eg jobbar med ulike brenneteknikkar. Eg ser mykje bakover i tid, for eg synest det er veldig spennande at keramikken har følgt oss i 10 000–20 000 år, bokstaveleg talt, og spelt ei viktig rolle for utviklinga av menneska. Når det gjeld oppbevaring og tillaging av mat, var keramikken revolusjonerande. Før var det berre grillmat på bål. Så kunne vi byrje å koke, og så kunne ein oppbevare mat på ein betre måte.

Programleiar: Kva tek du med deg av handverkstradisjonar når du lagar keramikk no?

AU: Det som peikar mest bakover, er jo den brennegrop-teknikken som eg liker å bruke på hytta. Då brenn eg ting på bål, i ei brennegrop, slik dei gjorde for 10 000–20 000 år sidan.

Programleiar: Då lagar du altså eit hol og puttar mykje ved nedi, sånn som ein kan gjere når ein steikjer kjøtt?

AU: Det er mykje bra med brennegrop, det er mange ord for det. Eg prøver å utvikle teknikken litt og tilsetje ein del organisk materiale: tørka tang, ein sekk med hundemat. Alt mogleg kan eg finne på å putte oppi der.

Programleiar: Inne i keramikken?

AU: Nei, i brennegropa, sånn at avgassar og mineral og damp – eg er ikkje heilt sikker på kva som skjer, eigentleg ... Men det set ganske mykje preg på dei tinga som står her, og ikkje noko av det er glasur eller tilført, det har berre kome frå brannen og jorda, frå tangen og frå kopargjenstandar, jerngjenstandar, malmhaldig jord og myrjord, som har jern i seg. Alt det der er veldig spennande. Så det er vel det som peikar mest bakover.

Handverket er jo like aktuelt i dag, det har fått ein ny renessanse i alle materiale. Ein vidareutviklar det, men keramikk blir jo brukt veldig mykje i dag til ting ein ikkje tenkjer på at det blir brukt til: alt frå sikringar til protesar og andre nyttegjenstandar, og til kunst.

Programleiar: Korleis merkar du det på salet at slikt som dette byrjar å bli populært?

AU: Eg har vel aldri før på desse 30–40 åra oppdaga ei sånn interesse for keramikk som no. Det var litt av det på 70-talet når veving, keramikk og urtete var ganske kult. Så har det vore nesten direkte ukult ein periode, å vere "keramikarkjerring" var ikkje så stas. No føler at eg får veldig mykje "cred" for å vere ein fagperson, og unge folk er veldig interesserte. Ein lagar jo ting som varer, det kan vare i 10 000 år viss du ikkje knuser det. Men eg ser at mange fornyar både form, overflate, glasurar og brenneteknikkar.

Programleiar: Kvar går grensa mellom nyvinning og tradisjon?

AU: Den trur eg er ganske diffus. Eg synest at keramikk, antakeleg fordi det peikar bakover i tid og inneheld så mykje, gir mykje til eit rom. Viss du plasserer nokre urner eller handlaga ting i ein restaurant som har eit litt stramt lokale, med stål og betong og eit litt "kaldt" uttrykk, gir det rommet veldig mykje. Det forandrar veldig mykje av atmosfæren i rommet.

Programleiar: Er det mogleg for meg å seie at nyvinninga ligg i å setje det saman med andre meir moderne ting, og la tradisjon vere tradisjon?

AU: Det trur eg er heilt riktig. Den kontrasten det gir, tek med seg noko frå fortida vår og plasserer det inn i eit moderne notidsmiljø. No er godt handverk og gamle dekorteknikkar komne tilbake igjen. Nokon former for klassiske bakebollar har til dømes vorte veldig moderne no, og då må ein kunne faget på ein annan måte.

Programleiar: Kvar ligg stoltheita di, når du tenkjer på at du er keramikar?

AU: Den ligg i at eg held eit gammalt handverk i hevd, absolutt.

Programleiar: Men korleis er det med møbeldesignarar, og dei som jobbar med tre eller glas? Kor mykje tenkjer dei på norske tretradisjonar eller glastradisjonar kontra nyvinning? Sverre Unger er utdanna møbelsnikkar og møbel- og produktdesignar, og han har jobba med dei store produktutviklarane. Eg tek ein tur opp på kontoret til Sverre og ser kva han driv med.

SU: Du, eg driv med alt mogleg rart, eigentleg. No jobbar eg med ein ny stol.

Programleiar: Kva er du utdanna som?

SU: Eg byrja som møbelsnikkar, så eg har gått yrkesfag på vidaregåande. I tillegg har eg sveinebrev som møbelsnikkar, og på toppen av det er eg utdanna møbeldesignar.

Programleiar: Kva er materiala du formgir og byggjer i?

SU: Eg jobbar veldig mykje i tre, sidan eg kjem frå ein bakgrunn som møbelsnikkar. Men eg har jobba i glas òg – ikkje så mykje keramikk – men eg har jobba mykje i metall og i tillegg polstra møblar med tekstil.

Programleiar: Kva tenkjer du viss eg seier handverkstradisjonar kontra nyvinning?

SU: Det synest eg er spennande. Det å jobbe i brytningspunktet mellom to felt eller to retningar, som arv og nyskaping, det synest eg er kjempespennande, kanskje fordi eg sjølv er utdanna handverkar og designar. Så gjeld det å klare å skape magien der – spele på det vi har som er arv eller tradisjon, men tilføre noko nytt.

Programleiar: Kan du gi eit døme?

SU: Ja, no nyleg teikna Thomas, som eg jobbar saman med, og eg nokre bollar eller "oppbevaringselement" til ei utstilling som vart vist på DogA. Der var vi veldig inspirerte av eit trau. Trau har ei lang historie i Noreg, og dei har ei viss form som alle kjenner igjen. Så der har vi prøvd å behalde delar av funksjonen, altså det at du oppbevarer noko i det, men gi det ei ny form og ei tolking.

Programleiar: Kva må ein tenkje på no, som du kanskje ikkje i så stor grad måtte tenkje på då du utdanna deg til møbelsnikkar?

SU: Som designar har ein eit ansvar, og det har vorte endå tydelegare dei siste åra med tanke på miljø og berekraft. Det er ekstremt viktig, for ein er med og påverkar folk. Eg teiknar jo nokre ting som blir laga i store tal, og då bør dei i alle fall vare lenge og ha god kvalitet. Så det er ekstremt viktig, og det synest eg det er veldig fint å sjå at også designbransjen tek større og større ansvar for. Eg tenkjer òg at det er veldig viktig å ta vare på ting. Eg arbeidde ein del med restaurering då eg jobba som møbelsnikkar. Det beste du kan gjere, er jo å skape noko som varer, og viss det allereie er skapt noko som varer, må det òg takast vare på.

Programleiar: No ser eg på ein prototype. Kva må du tenkje på for å kunne vite at den stolen du lagar, skal vare lenge?

SU: Då handlar det om at vi må jobbe med fabrikkar og merkevarer og produsentar som har god kvalitet, og det at ting ikkje går sund under bruk, er kjempeviktig. Vi diskuterer mykje berekraftig estetikk.

Programleiar: Kva meiner ein med det?

SU: Viss ting er for dagsaktuelt, viss du er for ekspressiv eller for "trendy", går dei fort ut på dato. Det er avhengig av kva ein gjer. I andre bransjar er det kanskje meir akseptabelt, men eg synest at når det gjeld møblar som i utgangspunktet kan vare i ein generasjon eller fleire, bør nokon kunne like dei om 10 år òg – eller om 30.

Programleiar: Du har laga glas for Magnor Glassverk. Korleis var det då å tenkje nyvinning kontra tradisjon?

SU: Det var eit kjempespennande prosjekt, for eg hadde aldri jobba i glas før. Så då var eg veldig avhengig av dei som jobbar der og står og blæs glas, og av å snakke med dei om korleis det fungerer. Dei hjelpte meg veldig mykje. Nyvinninga der var at vi laga ein serie ølglas og akevittglas, og då samarbeidde eg med ekspertar på smak frå Arcus, frå Vinmonopolet og frå bryggeri. Så den nyvinninga vi gjorde der, var ikkje sjølve glaset eller blåsinga, men at vi 3D-printa modellar som vi smakte frå. Det gjorde at vi fann den optimale forma – meiner vi, då – for dei ulike øltypane som skulle oppi glasa. Så då bruker du ny teknologi på formutviklinga, men dei blæs glaset på akkurat same måte som dei gjorde for hundre år sidan eller meir. Andre gonger kan du ha ei nyvinning på materialfront eller produksjonsmetodar, mens det andre gonger igjen kan vere berre korleis du skaper produktet, eller kva det skal brukast til, som er nyvinninga. Det er mange vegar dit.

Programleiar: Finst det nokon sånne "tradisjonstru" ein tråkkar på tærne undervegs, til dømes innanfor arbeid med treverk?

SU: Du har jo nokon. Sånn trur eg det er i mange fag, at du har visse måtar å gjere ting på. Det er noko som er bra fordi det gjer at materialet fungerer optimalt, og så har du noko som gjeld estetikk, som til dømes samanføyingar i tre. Då er det visse reglar for korleis tappane skal sjå ut viss dei er synlege, og for kva som er fint gjort og riktig. Som designar kan du nok provosere litt ved å overdrive dette eller gjere det på ein annan måte. Du kan tråkke på tærne til nokre der, ja – det kan du.

Programleiar: Kva tenkjer du om det?

SU: Eg synest det er litt morosamt, då. Eg har jo med meg litt bagasje der, sidan eg kan ein del av det handverket frå før. Du blir aldri utlært, men du har det med deg. Eg synest jo det er gøy når folk hoppar rett inn i eit nytt fag og bryner seg på det, men ein må jo samtidig ha respekt – ein må kunne lytte til dei som kan det, og ta til seg råd. Men vonleg er det der nyskapinga kan kome, frå folk som ikkje er for bundne av "sånn skal det vere, det mønsteret må sjå sånn ut". Når nokon kjem og spør kvifor eller teiknar noko heilt anna, ein annan variant, kjem det noko nytt som blir ein ny tradisjon om 50 år eller 100 år.

Programleiar: Til slutt skal eg snakke med vevar og biletkunstnar Aurora Passero. Ho er utdanna tekstilarbeidar, har selt og stilt ut kunstverka sine rundt omkring i verda og vunne haustutstillingsprisen. Aurora vev med nylontråd – med plast, altså – og har teke veving inn i kunsten.

Aurora, hei.

AP: Hei.

Programleiar: Når visste du at du ville lage kunst av tekstilhandverk?

AP: Eg veit ikkje om eg fekk ei sånn klar eureka-kjensle, eg kan ikkje datere det, men eg har alltid vore oppteken av tekstil som materiale. Mora mi er kostymedesignar, så det har hatt stor påverknad på meg sidan eg var liten. Huset der eg voks opp, var alltid fullt av ulike tekstilar og materiale, bøker og motemagasin.

Programleiar: Ja, no ser eg ein vev, og eg ser vev... eh ...?

AP: Ein liten vev, ja, og vevearbeid, og noko tråd.

Programleiar: Vevearbeid heiter det, ja, men kvifor bruker du vev som ein av teknikkane i kunsten din?

AP: Det var litt tilfeldig. Eg byrja med tekstil og heldt lenge på med ulike materiale. Eg er veldig oppteken av installasjonar, av å bruke farge. Eg starta tidleg med å jobbe med akrylmåling, gips og nylontau, hugsar eg – eg laga sånne maleriske installasjonar direkte i rommet. Vi hadde kurs på skulen, så eg hadde vevkurs og innfargingskurs ganske tidleg, og vi lærte mykje om ulike tekstilmateriale: bomull, silke og så vidare. Men eg var nok på søken etter å kunne kombinere dette, å kunne jobbe med både måleri og skulptur.

Så vart eg mot slutten av andreåret på masterstudiet spurd om å gjere eit større arbeid inne på skulen. Då hadde eg lenge jobba med berre nylon, men då som tau, som eg heldt på med på ulike måtar. Eg visste at nylon var veldig lett å farge, så eg fletta det og sette det saman. Så var det ein lærar som tilrådde meg å prøve å veve det, for då skulle eg gjere eit stort arbeid som bestod av veldig mange trådar, og vev er ein fin måte å kontrollere trådar på. Dermed byrja eg å veve, og då hadde eg ikkje hatt kurs sidan første klasse. Så eg hugsar den prosessen som heilt forferdeleg (ler). Eg måtte eigentleg lære alt på nytt. Det arbeidet vann eg seinare haustutstillingsprisen for, faktisk. Men det var sju meter langt og fem meter breitt – det var svært. Eg kasta meg vel meir eller mindre ut i det.

Programleiar: Kva trur du andre som jobbar som vevarar, seier om vevinga di?

AP: Eg veit ikkje, eg føler eg har fått veldig mykje oppbakking frå dei meir etablerte tekstilkunstnarane. Eg føler eigentleg berre veldig mykje støtte og glede over at nokon held fram med å insistere på tekstil, eller jobbe med det.

Programleiar: Du jobbar med nylon, som jo er ein slags plast. Fortel litt meir om kvifor du gjer det.

AP: Ja, det er heilt medvite. Eg liker at nylon er eit billeg materiale – eit overflatisk materiale, liker eg å seie. Du finn det i industrien, det blir brukt i presenningar. Det har ikkje same verdi som til dømes silke, som er mykje meir kostbart. For meg har det vore viktig at det ikkje blir for fint, viss du skjønar – for vakkert.

Programleiar: At materialet i seg sjølv er dyrt nok?

AP: Ja, det handlar om kva som skjer når eg tek det billege materialet og, kva skal ein seie, forvandlar det.

Programleiar: Lagar det til noko med verdi?

AP: Ja, det har ein verdi i seg sjølv – det møtet blir interessant, og det same gjeld kva plasten symboliserer. Ein kan nok kalle det eit vulgært materiale. Eg liker det jo, også sett i forhold til handverket, som har ei kulturell tyngd. Når ein jobbar med vev, som også er eit gammalt handverk, er det herleg å ta inn noko som rett og slett er meir glorete. For meg er det òg med på å dytte det heile vidare, på ein eller annan måte.

Programleiar: Gjere det moderne?

AP: Ja.

Programleiar: Det er nydeleg, det skin og er kvitaktig, nesten som sølv.

AP: Absolutt, det har ein metallisk effekt. Og den vi ser på no, er nærast ei lita kvit skisse. Den har eg ikkje farga enno, så dette er på ein måte råmaterialet. Som du ser her, har eg vove i ulik tjukn, altså brukt ulik tjukn på tråden, men alt er det som heiter lerretsbinding. Det er heilt «basic» over-under-veving, sånn som ein lærer i barnehagen, men som eg då vever på ein toskaftsvev, med ein tradisjonell vevstol. Flatvev heiter det då. Det som er med nylon, er at eg fargar det etterpå, og det syg til seg fargen veldig lett. Så det er eit utruleg takksamt materiale å jobbe med. Lyset speler òg ei veldig stor rolle, det blir nesten forførande.

Programleiar: Korleis skal unge handverkarar eller tekstilkunstnarar tenkje for å ta vare på tradisjonar, men likevel gjere noko nytt, synest du?

AP: Det aller viktigaste er vel å følgje hjartet, kan ein seie det? Ein skal respektere handverket, ein skal respektere historia, både norsk og eiga lokal kulturhistorie. Det tenkjer eg gjeld for alt. Ein skal vite kva ein kjem frå, og ha ei interesse for det, men så skal ein òg dra det vidare. Det er det eg prøver på, heile tida å dytte ting vidare – ikkje kalkulert, sånn "kva har aldri vorte gjort før", men for min eigen del – å utfordre meg sjølv og arbeidet, sånn at det heile tida utviklar seg.

Programleiar: Til noko som passar vår tid?

AP: Ja, du må òg vere merksam på samtida di. Det er veldig viktig, og eg merkar det sjølv. Ein skal stå med ein fot i fortida og ein fot fram.

Programleiar: Då har du høyrt tre som jobbar med tradisjonshandverk, men som har tenkt nyskaping i tillegg til å ta vare på det dei meiner er viktig. Då står det att for deg å tenkje over kva du tenkjer er viktig. Det er tydeleg at tradisjonane lever i beste velgåande, og kan ein faget sitt, er det mange moglegheiter, også for dei som vil tenkje nytt.

Del 1: OppgåveLytt til podkasten og noter viktige nøkkelord.Oppsummer det innhaldet du synest er viktigast i podkasten. Bruk stikkorda du skreiv undervegs som utgangspunkt. Her kan du bruke H5P-en under.