Om utanforskap: Sosiale forskjellar

I: Intervjuar

M: Malin

R: Rebekka

Intro:M: Eg brydde meg ikkje om kva eg hadde på meg, men eg brydde meg om kva andre sa.

R. Det gjekk litt sånn sport i å stele eigentleg.

I: Kva tenkjer du vi kan gjere for å unngå sosiale forskjellar?

I: Over 100.000 barn i Noreg veks opp i fattige familiar, ein som veit korleis det er, er Malin Solberg Lyngen. Hei Malin.

M: Hei.

I: Du, fortel litt om oppveksten din.

M: Eg voks opp saman med pappa i ein kommunal bustad på Sagene. Eg har ei mor som er alkoholikar som gjorde at det vart meg og pappa, og han måtte ta seg av meg, då.

I: Var det sånn at de ikkje hadde mat, liksom?

M: Vi hadde mat, det var ikkje sånn at eg måtte velje mellom matpakke eller middag, for det veit eg at det er mange barn som gjer, men det var mykje brødmat. Det var det. Eg hadde middag òg iblant, og han kunne gi meg 20 kroner her eller 50 kroner der viss eg skulle ut med nokre vener. Så kunne eg kjøpe meg noko på McDonalds, til dømes. Men han sa òg at viss vi har mjølk og brød så klarer vi oss, då er ikkje vi fattige, og det meiner han framleis den dag i dag.

I: Det vart mykje brødskiver til middag?

M: Ja.

I: Ja. Kva var det kjipaste med å ikkje ha pengar, vil du seie?

M: Det kjipaste var vel det at i forhold til bursdagar og sånne ting, så hadde du ikkje råd til å kjøpe ei veldig fin, fancy gåve eller det som var in då. For det er alltid noko som er in, heile tida. Og når då dei jentene som inviterte til bursdag fekk masse store, fine gåver av alle andre, og så kom eg med ein liten ting, så var ikkje det så veldig kult og det vart lagt merke til. Både av foreldre og dei andre barna. Og det gjorde at eg ikkje hadde lyst til å vere i andre bursdagar, eg hadde ikkje lyst til å komme sjølv om eg vart invitert. Så eg sa ofte nei, eg sa ofte at eg skulle til farfar, for det var noko eg gjorde på den tida, vi var ofte hos farfar i helger, så då sa eg det “eg kan ikkje, skal til farfar”.

I: Kva var grunnen til at du valde å seie at du skulle til farfar, trur du?

M: Eg trur det var fordi at det vart snakka om, ikkje sant, og det hugsar eg var sårt. Det å bli snakka om at “ho har ditten eller ho har ikkje det eller ho komme med dårlege gåver eller ho har ikkje dei kleda eller ho går med skitne klede, ho har hol i buksa”. Sånne ting, då. Eg brydde meg ikkje om kva eg hadde på meg, men eg brydde meg om kva andre sa fordi eg kan på ein måte ikkje noko for det. Kva anna skal eg gjere då? Og det er det eg synst er det verste med at foreldre ikkje la merke til det i sånne samankomstar, om det var bursdag eller om det var nokre skulegreier, så var det liksom ingen foreldre som såg meg eller brydde seg noko særleg. Så det synest eg var verst eigentleg, det å bli snakka om. For ein høyrer jo det vidare.

I: Det er veldig interessant då, for den største belastninga sånn du opplevde det var ikkje å ha dårleg råd, den største belastninga var korleis alle andre stilte seg til deg og korleis dei behandla deg. Var det sånn at du eigentleg ikkje opplevde å få noko hjelp?

M: Ikkje av mange. Vi hadde noko støtte av barnevernet, men det var ikkje alltid vi fekk godkjent søknaden.

I: For de måtte søkje om pengar til ulike ting?

M: Vi måtte søkje om pengar til ferie, søkje om pengar til klede, søkje om pengar til fotball. Og det var ikkje alltid vi fekk godkjent det, då. Eg hadde òg ein lærar på Sagene skule som alltid var der. Han følte eg verkeleg passa på meg og sa at viss det var noko, så kunne eg ringje han når som helst på døgnet. Det er noko eg set skikkeleg pris på den dag i dag. Sjølv om eg aldri har fortalt han kva, så trur eg han skjønte at noko går føre seg. Eg hadde òg ein prest då eg konfirmerte meg, og ho har òg vore der mykje. Ho betalte for konfirmasjonen, og vi har hatt kontakt sidan. Eg møtte ho faktisk før jul, og då spurde ho meg om eg hugsa at eg kom i konfirmasjonen i bukse.

I: I olabukse?

M: I olabukse. Fordi alle andre kom jo i kjolar eller penklede.

I: I bunad til 50.000?

M: Ja, ikkje sant. Og eg kom med olabukser. Ho syntest jo det var litt tøft, at det var litt kult, eg synest jo det i dag, eg òg. Kult at eg gjorde det, liksom. Men der og då tenkte eg nok sikkert at eg òg hadde lyst til å gå med kjole.I: Når vi snakkar om det no, eg òg synest det er litt sånn hardcore liksom, du skal i konfirmasjonen, då får det berre vere i olabukse. Men likevel så er det noko med den synlegheita då, føre, ikkje berre dei andre konfirmantane, men også heile kyrkja. Her kjem det ein 14-åring i olabukser, det synest.

M: Ja, det gjer det.

I: Du er veldig tøff og modig og snakkar så trygt og ope om dette her, og utan skam òg, synest eg det verkar som. Kvifor har det gått så bra med deg, og kvifor har det vorte sånn?

M: Eg har hatt ein organisasjon som heiter «Voksne for barn» i ryggen sidan eg var 15. Og så har eg hatt pappa. Det er dei to tinga som eg, kvar gong eg snakkar om det, så er det... det har redda livet mitt. Det kan eg garantere. Og pappa han har jo hatt tinga sine når han var yngre, og han berre slapp alt han hadde i hendene for å ta vare på meg. Han søkte om å få omsorga for meg, og kva enn han dreiv med på den tida, det la han bak seg, og han har kjempa for meg sidan den dagen og kjempar framleis. Så han er mi klippe.

I: Så sjølv om du har budd i sosialbustad, det har vore litt sånn rufsete kår rundt deg, det har vore vanskeleg på skulen og alle moglege sånne ting, så har du på ein måte hatt han som likevel har beskytta deg, då?

M: Absolutt.

I: Kva er det vi alle kan gjere då, for at barn skal sleppe å ha det sånn som du hadde det?

M: Eg tenkjer at det må bli meir prat om det, det må vere mindre tabu å prate om det. Grunnen er såpass viktig, fordi det er ikkje vi feilen til barna, det er ikkje feilen din, det er ikkje foreldra dine sin feil. Det er samfunnet, det må skje endringar. Fordi sånn som barnetrygda, ho er vanvitig låg. Alt sånn i forhold til pengar, det er altfor lågt til dei som treng det, og når då dei som ikkje treng det òg får, så blir det så urettferdig då, synest eg. Då synest eg heller at det kan fordelast på dei som faktisk treng det. Også synest eg det må vere meir tilbod i forhold til sånn ungdomsskule, juniorklubb, det er jo mykje som blir lagt ned. Dei legg berre ned masse klubbar. Eg synest det må vere meir tilbod, det kan vere frå barnevernet, for den saks skuld. Det treng ikkje å vere noko kjempestort. Men det å kunne vere i lag med dei du er glad i. Meir tilbod, og det må bli prata om fordi eg synest ikkje det er noko skam i å seie at eg og pappa hadde dårleg råd, fordi at det er ikkje vår feil, det er ikkje noko vi kunne gjere noko med, og då skjønner ikkje eg kvifor eg skal føle meg flau over det.

I: Veldig fint, tusen takk.

I: Rebekka voks opp i sosialbustad på austkanten i Oslo, begge foreldra var sjølvstendige, så innimellom var det pengar, men for det meste var det lite. Hei Rebekka.

R: Hei.

I: Du, korleis var livet ditt som barn?

R: Ja, det var jo prega av ein del ustabilitet. Eg gjekk på ein skule der det var veldig hardt miljø, læraren var ikkje trygg og elevane var ikkje trygge. Ganske mykje slåssing og veldig mykje stress, og det var det heime òg. Generelt så var det utruleg mykje ustabilitet som skapte mykje stress for meg, då.

I: Var det sånn at du kjende på at de hadde lite pengar som barn?

R: Ja, altså det var ikkje det største problemet, men eg merka det jo. Eg såg at naboen hadde andre ting enn meg, utan at eg reflekterte så mykje over det akkurat då. Men det var jo sånne ting som at eg aldri hadde pengar til godteri til dømes, så vart det jo til at vi stal då, i staden for å kjøpe det. Det gjekk litt sånn sport i å stele eigentleg.

I: Korleis var det i forhold til jamaldra og sånn då, kjende du på det i forhold til dei?

R: Ja, dei eg var saman med til vanleg var i same situasjon som meg, så det kjende eg ikkje så mykje på, men viss eg byrja på fritidsaktivitetar til dømes, så merka eg det meir. Då var det jo gjerne folk frå ulike stader i Oslo, så det vart mykje tydelegare forskjellar, då. Til dømes så byrja eg på friidrett då eg var rundt 11 år, og då var det veldig tydelege forskjellar med tanke på pengar, då. Ein ting var at eg ikkje hadde det same utstyret som dei andre, eg trena i kvardagsklede og vanlege sko, i staden for i treningsklede og joggesko. Også var det òg det at dei behandla meg dårleg, eg fekk høyre at eg var frå feil side av byen og vart generelt ganske ekskludert, då. Også var eg i tillegg raskast, og det vart jo upopulært.

I: Ja, det var ikkje sånn at det gav deg noko valuta på noko vis?

R: Nei, tvert imot, då vart det jo konkurranse.

I: Ja, ikkje sant, det vart endå sterkare “vi mot deg”-aktig ting?

R: Ja.

I: Korleis var dette her for deg då, korleis opplevde du det som barn?

R: Det kjendest litt rart å ikkje ha det dei andre hadde, og også litt ubehageleg å bli behandla annleis, sjølv om eg ikkje heilt kunne setje fingeren på kvifor det skjedde akkurat då.

I: Hugsar du korleis du reagerte i forhold til det?

R: Ja, når det skjedde så trekte eg meg jo litt unna og var flink til å ekskludere meg sjølv, men eg hadde jo veldig mange vener der vi var i same båt då, så sånn sett hadde eg det òg veldig fint.

I: Det er jo ganske mykje fokus på å ha dei riktige tinga, og barn veit jo veldig tidleg kva som er dei kule tinga å ha, men vil du seie at det var ikkje ein veldig stor del av barndommen din, det var ikkje noko du kjende veldig mykje på, eller korleis var det?

R: Eg aksepterte vel meir at det var sånn, og så trur eg foreldra mine var ganske flinke til å påverke meg til at dei og dei tinga trong eg ikkje. Så det var litt sånn.. det var sikkert kjipt, men eg trur ikkje det påverka meg sånn. Eg fekk endå ein del gode verdiar frå foreldra mine som gjorde at eg ikkje syntest at det var det viktigaste i verda, men eg skjønner jo veldig godt at folk synest at det er viktig, og eg har jo kjent på det å ha ønskt meg ting sjølv, då.

I: Du kjem frå det du beskriv som ein litt ustabil oppvekst med dårleg økonomi og sånne ting, og så har det jo godt utruleg bra med deg, no jobbar du som kommunikasjonssjef, er trygg og det har gått bra, kvifor har det vorte sånn?

R: Det er nok mange grunnar til det, eg trur det har gått bra fordi eg ikkje har sett på meg sjølv som eit offer og eg har ikkje identifisert meg så mykje med desse ytre faktorane, då. Så eg trur det gjekk bra fordi eg fokuserte på å gå min eigen veg for å lage eit bra liv for meg sjølv og fann ut relativt tidleg kva som gjer meg glad og kva som er bra for meg. Men det er jo ganske mange ting som speler inn, så eg trur òg at eg fekk med meg nokre gode verdiar heimanfrå også. Altså eg var ikkje heilt i vater som liten på grunn av dei tinga eg gjekk gjennom, så det er jo noko som har komme med tida. Eg var nok ganske nervøs og eigentleg veldig engsteleg og stressa utan at eg sjølv skjønte det, og så snudde det liksom. Litt sånn litt etter litt på ungdomsskulen.

I: Kvifor trur du det var då, korleis klarte du det?

R: Eg trur det var fordi det gjekk ein liten sånn faen i meg. At eg tenkte “herregud, det er jo ikkje noko forskjellig ved meg enn dei andre, eg er ikkje noko forskjellig enn dei berre fordi eg har det forskjellig”.

I: Ein periode som har gått heilt over styr, er veldig gammal når eg sit og seier det her, men det er jo russetida. Det har jo vorte ein sånn pengegalopp nærast, og eg lurte på, kjende du noko på det?

R: Eg gjekk på Oslo by steinerskole, der alle hadde vorte samde om at vi skulle bruke minst mogleg pengar på russetida. Så eg trur vi brukte 5000 kroner kvar på å kjøpe oss inn i ein russebuss og vi gjorde minst mogleg med ho. Vi kjøpte noko billeg lydutstyr, nokre billege høgtalarar og greier, og tagga sjølve inne i bussen og måla det heilt svart utanpå. Også hadde vi det kjempegøy og rulla rundt, og når vi selde bussen så fekk vi igjen 1000 kroner, så det vart jo ei ekstremt billeg russetid, eg trur eg tilsaman med både drikke og klede og russekort og buss betalte 7000 – 8000, og det gjekk jo fint fordi eg jobba ved sida av skulen. Så det går fint an å spare opp det på tre år, for å seie det sånn. Så vi var heldige.

I: Der tenkjer eg heile landet har noko å lære av Oslo by steinerskole.

R: Det trur eg og.

I: Kva tenkjer du vi kan gjere for å unngå sosiale forskjellar?

R: Eg ville jo oppmode foreldra til barn og barn som til dømes gjer narr av andre barn då, fordi dei ikkje har det dei ønsker, eg ville oppmoda dei til å inkludere barna litt, vere litt nysgjerrige på kven dei er og ta dei litt med inn i varmen. Viss det er to barn i klassen som ikkje har råd til å vere med på noko, så kan jo nokon steppe inn og vere med å spleise til dømes. Også prøve å forstå at det er jo aldri desse barna si skuld at dei er frå dei familiane eller dei kåra dei er frå, det er berre heilt tilfeldig. Og det med at kven som helst kunne vakse opp i ein familie med dårleg råd, det er ikkje vits å føle at ein er betre enn andre berre fordi ein er vaksen opp med pengar. Prøve å kjenne litt på korleis er det den fattigaste personen i klassen, korleis kjensler trur ein at den personen har? Gå litt inn i det, for då kan ein relatere meir og då vil det kanskje gå litt betre.

I: Tusen takk for praten.

R: Berre hyggeleg.