Gieries gaajhkesh dovnesh
Gæjhtoe ihke åadtjoem meatan årrodh daam noere-konferansem rïhpestidh, jïh aaj håalemem dijjese hööltedh ånnetji mænngan.
Daan jaepien EN:n gaske-nasjonaale jaepie aalkoealmetje-gïelide. Daan jaepien EN sæjhta aalkoealmetje-gïeli tsiehkiem våajnoes darjodh jïh eevtjedh, jïh guemievoetese bööredidh juktie gïeli båetijem aejkiem gorredidh. Unesco lea jeahteme akte bielie gaajhkijste gïelijste veartenisnie sæjhta gaarvanidh jis ij råajvarimmiejgujmie nïerhkh juktie gïelide vaarjelidh. Veartenen ovrehte 6-7000 joekehts gïelijste, jienebh stoerretjuetie daejstie gïelijste maehtieh gaarvanidh, jïh gellie gïelh leah gaatesjen joe gaarvanamme. Aalkoe-almetji gïelh leah joekoen prååsehke – Unescon læstoen mietie håvhtadamme gïeli bijjeli medtie 2680 gïelh leah håvhtadamme, jïh gaajhkh saemien gïelh leah daennie læstosne.
Saemiedigkie vuajna gïele lea maadth-tjiehpiesvoete almetji luvnie. Gïele evtiesåvva reakadimmien raejeste jïh mijjem abpe jieledem dåerede. Gïelen tjïrrh maehtebe mubpiejgujmie gaskesadtedh, domtesi, åssjaldahki jïh nïekedassi bïjre soptsestidh, laavenjostoem sjugniedidh jïh veartenem mijjen bïjre guarkedh. Gïele lea vihkeles juktie mijjen identiteetem evtiedidh jïh damtedh, jïh maam akt jeahta gïeh mijjieh goh almetjh. Gïele aaj sæjhta vihkeles årrodh mijjen motorihkeles, sosijaale jïh emosjonelle evtiedimmesne. Jeatjah baakoejgujmie gïele joekoen daerpies mijjese almetjidie.
Aaj vuejnebe saemien gïelh leah vihkeles fïereguhten gïele-utniejasse, saemien årroejidie jïh evtiedæmman saemien siebriedahkeste. Saemien gïelh eah leah ajve govlesadtemen bïjre, men lïhke ektiedamme saemien identiteetese, kultuvre-aarpan jïh ektiedæmman mubpide. Saemien gïelh leah symbovle mijjen ektievoetese, mijjen aarpan jïh mijjen baante mijjen maadtojde. Gïelen tjïrrh akte ektiedimmie mubpide sjïdtede, saaht maam gïelide mijjieh haalvebe jallh man vaeniem jallh jïjnjem gïelem haalvebe.
Dan gaavhtan Saemiedigkie vaarjelimmine jïh jieliehtimmine saemien gïelijste barka, jïh gïeli statusem siebriedahkesne nænnoestidh. Daan jaepien Saemiedigkie lea Saemiedigkien gïele-strategijine nïerhkeme – Gïele-lutnjeme. Daate joekoen hijven sjeahta gaske-nasjonaale jaepien aalkoealmetje-gïelide. Gïele-lutnjemen fokuse lea våajnoes darjodh, evtiedidh, dåårrehtidh jïh maahtoem lutnjedh gaajhkine daltesinie. Sæjhta joekoen gïele-faalenassi åvteste barkedh maanide jïh noeride, juktie maanah jïh noerh leah båetijen aejkien gïele-guedtijh. Gïele-lutnjeme lea Saemiedigkien guhkiebasse barkoe saemien gïeli åvteste, jïh åssjaldahke lea dam gellie jaepieh tjïrrehtidh.
Saemiedigkien visjovne Gïele-lutnjeminie lea saemien edtja iemie bieline årrodh siebriedahkeste, jïh gaajhkesh edtjieh nuepiem åadtjodh saemien govledh, vuejnedh jïh nuhtjedh gaajhkine siebriedahke-suerkine. Åssjaldahke lea saemien edtja iemie bieline årrodh aarke-biejjeste dovne dejtie mah saemiestieh jïh daaroestieh. Gïele-lutnjeme aktem guhkies barkoem våaroeminie åtna, jïh dam guhkiebasse barkoem NBS:ste 2016:18 Vaajmoegïele. Strategijh Gïele-lutnjemisnie sijhtieh Saemiedigkien stuvreme-tjaatseginie årrodh dan guhkiebasse barkose juktie Vaajmoegïelem bæjjese fulkedh. Juktie ellies jïh akte-raeresne lutnjemem saemien gïelijste jïh saemien gïele-politihkeste åadtjodh, lea eevre daerpies nasjonaale, regijonaale jïh tjïelten åejvieladtjh leah meatan daennie barkosne. Naemhtie maehtebe sjïehteladtedh ihke saemien iemie jïh jielije gïeline sjædta siebriedahkesne.
Maehtede aaj meatan årrodh saemien gïelh lutnjedh. Dijjieh noerh lidie gïeli båetijem aejkiem! Dijjieh edtjede gïelide guhkiebasse jåerhkedh. Mejnie datne maahtah viehkiehtidh guktie saemien gïelh aaj båetijem aejkiem utnieh?
Daan biejjien saemien gïelh eah govlh dan daamtaj maam limh sïjhteme. Mijjen håhkoe lea jienebh sijhtieh saemiestidh, jïh maahta geerve årrodh, jïh akte stoerre sïlle, gïelem naakenigujmie jarkelidh mejgujmie vaane daaroestidh. Sïjhtem dijjem haestedh latjkoem darjodh aktine jeatjah almetjinie, dåtnoeh edtjeden aelkedh sinsitnine saemiestidh. Pryövh ajve ånnetji jis dov gïele-våarome ij leah dan nænnoes. Aalkoelisnie maehteden aelkedh saemiestidh såemies sjïere ektiedimmine, jïh dan mænngan jieniebinie ektiedimmine. Dagke maehteden latjkedh dåtnoeh edtjeden aelkedh saemiestidh mearan beapmoe-ståante. Ij daarpesjh dan stoerre sïlle årrodh aelkedh saemiestidh ånnetji ånnetji, jalhts saemien ij leah dov åejvie-gïele.
Jïh dijjese mah saemiestieh; jalhts gie akt dutnjien daaroste, ih edtjh aajhpehtovvedh, men jåerhkedh saemiestidh jïh naemhtie haestedh almetjidie dov bïjre saemiestidh. Naemhtie maehtebe meatan årrodh gïelide lutnjedh. Man hijven lea jis buektiehtibie jienebh gïele-utnijh åadtjodh gosse aalkoealmetje-gïeli gaske-nasjonaale jaepiem aavoedibie.
Aaj vihkeles saemien gïelh vååjnoeh aarke-biejjien. Gosse gïelh leah våajnoes dellie dïhte gïeli statusem siebriedahkesne lutnjie. Dijjese noeride, dagke sosijaale meedijah leah reaktoe sijjie gïelem våajnoes darjodh. Daesnie åarjel-saemien dajvesne akte joekoen hijven vuesiehtimmie guktie maahta saemien vuesiehtidh jïh eevtjedh sosijaale meedijinie. Instagram-kontoe GÏELEVIEHKIE! Gïele-viehkie aktem joekoen hijven barkoem dorje, jïh mijjese nuepiem vadta gïelem vuejnedh jïh govledh mij ij dan daamtaj sosijaale meedijinie vååjnh. Gaajhkesh maehtieh meatan årrodh saemien gïelh våajnoes darjodh sosijaale meedijinie. Maehtebe statusem saemien gïelesne tjaeledh, såemies saemien baakoeh nuhtjedh, jallh amma lyjhkedh jïh videovh saemien-gïeleldh sisveginie juekedh. Gaajhkesh mijjieh maehtebe ånnetji darjodh ihke gïelh edtjieh vååjnedh.
Tjoerem aaj Gïelevåhkoem neebnedh, mij lea akte dejstie råajvarimmijste Gïele-lutnjemisnie, jïh aaj Saemiedigkien åejvie-mïerhkesjimmie EN:n gaske-nasjonaale jaepeste aalkoealmetje-gïelide. Golken 21. – 27. b. 2019 (våhkoe 43) lea voestes aejkien Gïelevåhkoe öörnesåvva abpe laantesne. Ulmie Gïelevåhkojne lea saemien gïeli statusem lutnjedh, jïh daajroem lissiehtidh saemien gïeli jïh kultuvren bïjre abpe siebriedahkesne. Raaktan daan våhkoen saemien edtja govledh jïh vååjnedh gaajhkem lehkiem.
Gïelevåhkoe akte ektie barkoe juktie saemien gïelh våajnoes darjodh, jïh daajroem gïeli bïjre lissiehtidh. Privaate jïh byögkeles institusjovnh, jieleme, årganisasjovnh jïh jeatjah aktöörh bööresuvvieh saemien våajnoes darjodh raaktan dan våhkoen. Saemiedigkie lea jienebi stoerre aktöörigujmie gaskesadteme juktie dejtie bööredidh meatan årrodh Gïelevåhkosne. Ektesne stuerebe dïedtem vaeltebe ihke saemien govloe, vååjnoe jïh åtnasåvva gaajhkine siebriedahke-suerkine.
Jalhts saemien lea håvhtadamme nåhkedh, saemien gïelh jåerhkieh kreeptjedidh. Håhkoe lea. Akte sjïdtije voerkesvoete saemiej gaskem gïelen jïh gïele-veeljemen bïjre, jïh ahkedh jienebh almetjh veeljieh meatan årrodh kuvsjine juktie gïelem bååstede vaeltedh maam boelvh dej åvtelen leah dasseme. Dejnie dajvine gusnie akte jallh göökte boelvh eah leah saemien nuhtjeme, noere geerve saemieh saemien bååstede vaeltieh jïh vååregelaakan pryövoeh dam sijjen maanide vedtedh. Orre boelve maanajgujmie mah saemiestieh sjïdtedeminie.
Nöörjen siebriedahke aaj saemien kultuvrem jïjtsasse vaalteme, jïh saemieh abpe laantesne stuerebe jååhkesjimmiem sijjen kultuvren jïh sijjen gïeli åvteste dååjroeh. Daelie stoerre ïedtje saemien siebriedahkese jïh tïjje ij leah maahteme buerebe årrodh akten ektie barkose gïelen åvteste.
Gegkestem dijjieh sïjhtede meatan årrodh guktie Gïelevåhkoe dïhte lutnjeme sjædta maam saemien daarpesje. Sïjhtem dijjem juvnehtidh meatan fulkedh Gïelevåhkoen nedte-sæjrosne jïh sosijaale meedijinie. Desnie maahtah gaskem jeatjah gïehtjedidh mejtie naan öörnedimmieh dov lïhke Gïelevåhkoen. Gegkestem dijjieh sïjhtede meatan årrodh Gïelevåhkosne. Maehtede aaj viehkiehtidh Gïelevåhkoem geerjehtidh sosijaale meedijidie viehkine ïebne-tsegkijste#giellavahkku #giellavahkko jïh #gielevåhkoe. Viehkine gaajhkijste dijjeste gïele-åtnoem jïh gïeleldh statusem lutnjebe!
Maehtede vielie Gïelevåhkoen bïjre vuejnedh Saemiedigkien nedte-sæjrosne jallh Gïelevåhkoem ohtsedidh facebookesne.
Vaajtelem dijjieh hijven konferansem åadtjode jïh gæjhtoe mov åvteste.