Fagartikkel

Joekehtsh saemien gïeli gaskem

Åarjel-saemien, noerhte-saemien jïh julev-saemien gïelh seamma gïele-fuelhkesne. Gïeli gaskem jïjnjh joekehtsh, guktie maehtebe dejtie sjïere gïeline gåhtjodh. Gosse gïelide viertiestibie dellie mijjieh hedtieh jïh joekehtsh lïhkebe gïehtjedibie.

Luhkie saemien gïelh

Dovletje lij maadth-saemien gïele mij dejtie ovmessie saemien gïelide juakasovvi. Daelie mijjieh jiehtebe 10 saemien gïelh gååvnesieh. Fïerhtene saemien-gïelesne smaareh-tjïerth gååvnesieh, men ibie edtjh dej bïjre daesnie soptsestidh.

Nöörjesne golme byjjes saemien gïelh: åarjel-saemien, julev-saemien jïh noerhte-saemien. Gosse dejtie viertiestibie, dle joekehtsh gaavnebe.

Joekehtsh gïeli gaskem

Joekehtsh gååvnesieh maam maehtebe jiehtedh almetjh dorjeme. Gosse mijjieh daejtie saemien gïelide normeradimh dellie ovmessie bokstaavh veeljimh.

Åarjel-saemien gïelen bokstaavh:

a, b, d, e, f, g, h, i, ï, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, y, æ, ö, å,

Julev-saemien gïelen bokstaavh:

a, á, b, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, ŋ, o, p, r, s, t, u, v, å, æ/ä

Noerhte-saemien gïelen bokstaavh:

a, á, b, c, č, d, đ, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, ŋ, o, p, r, s, š, t, ŧ, u, v, z, ž

Joekehtsh bokstaavi gaavhtan

Åarjel-saemien gïele	Julev-saemien gïele	Noerhte-saemien gïele
gåarodh	goarrot	goarrut
tjaala	tjállá	čállá
åadtjodh	oadtjot	oažžut
sjïdtedh	sjaddat	šaddat
jeala	ællá	eallá
ealoe	ællo	eallu
nïejte	niejdda	nieida
buste	bassti	baste
astedh	asstat	astat

Gïeli joekehtsh

Åarjel-saemien gïele	julev-saemien gïele	Noerhte-saemien gïele
mïnnem	manáv	manan
båatam	boadáv	boađán
maana	mánná	mánná
maanam (akk.sg)	mánáv (akk.sg.)	máná (akk.sg.)
sååle	suoloj	suolu
sjïdtedh	sjaddat	šaddat
laemtjie	lábttje	lávži

Vïjhte joekehtsh åarjel-saemien jïh julev-saemien gïeli gaskem

1. Daltese-molseme

Åarjel-saemien	julev-saemien
båetedh - båatam	boahtet - boadáv
guelie – gueliem	guolle - guolev

2. Genitijve

Åarjel-saemien	julev-saemien
guelien	guole

3. Vokaale-molseme

Åarjel-saemien	julev-saemien
utnedh – åtnam	adnet – anáv
bïssedh – bæssam	bassat - basáv

4. Diftongh

Baakoeh mah diftong utnieh åarjel-saemien gïelesne, mearan dah seamma baakoeh åenehks vokaalh utnieh julev-saemien gïelesne.

Åarjel-saemien	Julev-saemien
sïjse	sisá
govledh	gullat
govse	gussa

5. Minngie-gietjieh

Baakoeh mah minngie-vokaalh utnieh åarjel-saemien gïelesne, men eah julev-saemien gïelesne.

åarjel-saemien	julev-saemien
båetieminie	boahtemin
moereste	muoras
moeresne	muoran