Velferdsstaten

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-ND

Bilete: Conrad M. Bringe

At staten skulle ta vare på sine eigne innbyggarar, er ingen ny tanke. I Noreg spelte partiet Venstre dei første tiåra etter 1900 ei stor rolle i reformer som skulle komme innbyggarane i landet til gode. Gjennom ei rekke sosiale reformer vart fleire grupper i samfunnet tekne vare på og sikra eit minimum av økonomisk tryggleik. Spesielt vart kvinnene sin posisjon styrkt gjennom stemmerett i 1913 og "dei Castbergske barnelovene" i 1915, der det vart lovfesta at menn hadde forsørgaransvar.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-ND

Bilete: Arbeiderbevegelsens arkiv og bibliotek

Den økonomiske og politiske turbulensen i mellomkrigstida gjorde det vanskeleg å innføre nye velferdsgode, men etter kriseforliket i 1935 vart velferdsstaten utvida ytterlegare. I åra fram mot krigen vedtok Stortinget lover om omsorg for blinde og vanføre (1936), uføretrygd (1936–1937), utvida sjuketrygd (1935–1936), behovsprøvd alderstrygd til kvinner og menn over 70 år (1936) og arbeidsløysetrygd (1938). I desse åra vart velferdsreformer prioriterte framfor auka militær opprusting.

Fellesprogrammet vidareførte denne velferdspolitikken. Etter gjenreisingsperioden vart krav om nye velferdsgode igjen tydelege. I løpet av eit par tiår skulle alle nordmenn bli sikra nødvendig økonomisk støtte frå det offentlege dersom deira eige livsgrunnlag svikta. Taterar, romfolk og den samiske befolkninga ville kanskje meine at dette ikkje var tilfelle for dei.

Velferdssystemet vi har i Noreg i dag, vart til på 1950- og 1960-talet. Då vart trygdesystemet vårt og dei offentlege tenestene innanfor helse-, sosial- og utdanningssektorane bygde ut. Barnetrygd kom i 1946, og i 1957 fekk vi alderstrygda (utan behovsprøving). Mange trygdeordningar vart samla i folketrygda i 1967, sjølve hjørnesteinen i den norske velferdsstaten.

Folketrygdens formål er å gi økonomisk trygghet ved å sikre inntekt og kompensere for særlige utgifter ved arbeidsløshet, svangerskap og fødsel, aleneomsorg for barn, sykdom og skade, uførhet, alderdom og dødsfall. (Folketrygdloven, 1997, §1–1)

Den grunnleggande tanken bak velferdsstaten er at staten har teke på seg ansvaret for å sikre velferda til alle i samfunnet. Blant anna skal dei som ikkje er i stand til å forsørge seg sjølve, sikrast livsopphald. Ein annan ting er at det skal lønne seg å jobbe. Mange av velferdsordningane vi har i dag, får ein del i gjennom å jobbe og vere inkludert i samfunnet.

Eit av hovudmåla er ei omfordeling av inntektene. På den måten er vi som borgarar sikra minimumsinntekt og omsorg, uavhengig av prestasjon i arbeidslivet og statusen vår i samfunnet. Derfor er høg grad av likskap og lite fattigdom eit fellestrekk ved dei nordiske samfunna.

Arbeidarpartiet sat med regjeringsmakta i heile perioden 1945–1965, med unnatak for ein knapp månad i 1963, og den moderne velferdsstaten vart bygd ut i sosialdemokratisk regi. Men alle dei politiske partia stilte seg bak ønsket om tryggleik og utjamning. Sosialpolitikken vart eit tydeleg uttrykk for etterkrigstida si samling om felles verdiar, og den borgarlege regjeringa som styrte 1965–1971, gjennomførte folketrygdreforma som sjølve krona på verket.