Ioniserejeaddji suonjardeami medisiinnalaš ávkkástallan - Naturfag (SF) - NDLA

Njuike sisdollui
Fagartikkel

Ioniserejeaddji suonjardeami medisiinnalaš ávkkástallan

Ioniserejeaddji suonjardeami dábáleamos ávkkástallan lea røngtensuonjardeapmi. Dat geavahuvvo dávjjimusat govvet daškadis struktuvrraid nu mo dávttiid dahje bániid. Dan leat vissásit ieš vásihan bátnedoaktára luhtte, dahje vel nai buohcciviesus.
Dát e-logaldallan muitala mo ioniserejeaddji suonjardeapmi váikkuha dearvvašvuhtii, ja mo suonjardeami ávkkástallet røntgenii, borasdávdda dálkkodeapmái ja industriijai. Video: Reidar Kyllesdal / CC BY-SA 4.0

Diagnostihkka

Govvenvuohki mas oažžu vel eambbo dieđuid lea CT (computertomografi). Das geavahuvvo dábálaččat røntgensuonjardeapmi, muhto maiddái eará suonjardansorttat leat áigeguovdilat (ovdamearkka dihte positrovnnat PET-skanneriin).

Suonjardangáldu ja detektor jorret pasieantta birra nu ahte juohke áidná oassi gorudis suonjarduvvo máŋgga guovllus. Dát áddá ollu dieđuid, máid dihtor bidjá oktii ja addá čielga govaid. Maŋŋil vállje guđe čađačuhpposa háliida oaidnit. CT-govat leat mihá čielgaseappot go dábálaš røntgengovat, ja dasa lassin sáhttá earuhit iešguđet gođđosiid.

Filbma vuolábealde čájeha CT-govvideami muhtin olbmo čoavjji birrasis. Fiskes sáhcu govas mii lea olgeš bealde čájeha guhte čađačuohpus govviduvvo. Dán sázu sáhttá sirdit bajas ja vulos go studere CT-iskosa bohtosiis, ja dainna lágiin oažžut govaid mat čájehit bienasta bitnii dan máid háliida oaidnit.

Video: Mikael Häggström / Offentlig eie

Dálkkodeapmi

Ioniserejeaddji suonjardeamis lea nu alla energiija ahte sáhttá goddit seallaid. Dan ávkkástallet go dálkkodit borasdávdda. Hástálus lea čoahkáidit suonjardeami vai unnimus lágii mielde vahágáhttá dearvvaš gođđosiid. Dan dihte plánejuvvo suonjardikšu dárkilit nu ahte ahte čoahkáiduvvon suotnjarat sáddejuvvojit iešguđet viŋkiliin borasdávdašattalmasa vuostá, vai dat vuostáiváldá mihá stuorát dosa go gođus mii lea birra.

Lea dábáleamos geavahit beta- dahje gammasuonjardeami dálkkodeamis. Muhto maŋimus áiggiid leat ovdanáhttan ođđa metodaid mat geavahit suonjardeami mas leat losit partihkkalat nu mo ovdamearkka dihte protovnnat. Protovnnat mannet álkit oanehažžii (sulli 10 cm) goruda sisa, ovdal go fáhkka masset buot energiija. Nie sáhttá čoahkáidit suonjardeami vel eambbo, ja gođus šattalmasa duohken vuostáiváldá hui unnán suonjardeami.

Dán lea/leat čállán Astrid Johansen ja Kristin Bøhle.
Maŋemusat ođastuvvon 2020-06-04