Geahččaladdan: Man bures doaibmá beaivvášvuoiddas?

Ulbmil

Ulbmil dáinna geahččaladdamiin lea oahpásmuvvat iešguđetlágan beaivvášvuoidasiidda maid sáhttit oastit rámbuvrras, go guorahallat beaivvášvuoidasiid sisdoallologahallama.

Bargovuohki

Bargga ovttain beaivvášvuoidasiin hávális, ja guorahala doavnnji.

1. Mat leat deháleamos dieđut ovddabealde doavnnjis?
2. Suddje go beaivvášvuoiddas UVA-suonjardeami, UVB-suonjardeami vai goappašagaid vuostá?
3. Mii lea vuoidasa beaivvášfáktor?
4. Mat leat sisdoallodieđáhusa vuosttaš vihtta ii-aktiiva ávdnasiid namat?
5. Go lehpet guorahallan beaivvášvuoidasiidt, geahččalehpet sirret joavkkuide filttársortta, aktiiva ávdnasiid ja fáktora mielde.

Systematiserebehtet dieđuid. Sáhttibehtet ovdamearkka dihte geavahit skovi mas lea okta ráidu guđege beaivvašvuoidasii, ná:

Digaštallan

• Makkár ovttastusaid lea dábáleamos geavahit UV-filttáriin (aktiiva ávdnasat)?
• Leat go aktiiva ávdnasat orgánalaččat vai eahpeorgánalaččat?
• Mat lea dábáleamos ávdnasat beaivvášvuoidasiin?
• Man stuora oassi beaivvášvuoidasiin suddjejit UVA, UVB dahje goappašagaid vuostá?
• Mii lea UVA- ja UVB-suonjardeami erohus? Makkár dovddus dearvvašvuođaváikkhusat leat dáin suonjardansorttain?
• Mii oaivvilduvvo beaivvášfáktoriin? Mo mearridit beaivvášvuoidasa beaivvášfáktora?
• Mii erohusaid lea beaivvášvuoidasis mas lea fáktor 30 ja beaivvášvuoidasis mas lea fáktor 60?

Ulbmil

Dán geahččaladdamis ráhkadehpet beaivvašvuoidasiid guvttiin iešguđet beaivvášfáktoriin.

Bargovuohki

Ráhkat vuoidasa fáktora haga (vuođđovuoiddas)

1. Seagut buot buoidemuttu ávdnasiid, 250 mL cearkelásii:

   • 15 g lanettegáhčči
   • 7 g mándelolju
   • 7 g golgi parafiidna
2. Bija cearkeláse liegganit čáhcelávgui.
3. Seagut ávdnasiid lásefierrunsákkiin 5 minuhta. Divtte cearkeláse čuožžut čáhcelávggus.

4. Seagut čáhcemuttu ávdnasiid nuppi 250 mL cearkelásii:

   • 5 g glyserola
   • 66 mL destillerejuvvon čáhci
5. Seagut lásefierrunsákkiin.
6. Dan botta go buoidemuddu ain lea čáhcelávggus, de njoarat čáhcemuttu buoidemuddui dan botta go fierut 5-10 minuhta, gitta dus lea homogena seaguhus. Dát lea vuođđun beaivvašvuoidasiidda máid ráhkadehpet (vuođđovuoiddas).
7. Divtte cearkeláse orrut čáhcelávggus.

Ráhkat vuoidasa mas lea beaivvášfáktor

Ráhkat beaivvašfáktora go seaguhat 2 g siŋkoksiidda ja 2 mL golgi parafiinna 50 mL cearkelásii.

Beaivvášfáktor 10

1. Bija 4,1 g vuođđovuoidasis 50 mL cearkelásii.
2. Lasit 0,9 g beaivvášfáktora vuođđovuoidasii, ja seagut lásefierrunsákkiin. Dát šaddá beaivvášvuoiddasin mas lea sulli 10% siŋkoksiida ja beaivvášfáktor 10.

Beaivvášfáktor 20

1. Bija 3,2 g vuođđovuoidasis nuppii 50 mL cearkelásii.
2. Lasit 1,8 g beaivvášfáktora vuođđovuoidasii, ja seagut lásefierrunsákkiin. Dát šaddá beaivvášvuoiddasin mas lea sulli 20% siŋkoksiida ja beaivvášfáktor 20.

Váldet vára beaivvášvuoidasiin maid lehpet ráhkadan. Galgabehtet geavahit daid boahtte geahččaladdamis.

Digaštallan

• Makkár ávdnasat leat čáhceluvvilat? Mat lea buoideluvvilat? Čilgebehtet vástádusaid ávdnasiid polaritehta vuođul.
• Manne lea lanettegáhčči dehálaš ávnnas bagadusas?
• Mii lea emulgáhtoriid dovdomearka? Mii lea emulšuvnnaid dovdomearka?
• Mii lea erohus gaskkal olju-čázis-emulšuvnna ja čáhci-oljjus-emulšuvnna?
• Gávnna guokte ávdnasa mat leat emulgáhtorat, geahččaladdan 1 ávdnasiid gaskkas.

Ulbmil

Dán geahččaladdamis iskabehtet man bures geahččaladdan 2:a beaivvášvuoidasat doibmet.

Bargovuohki

1. Bija njeallje UV-helmmo guovdu petrilihtii.
2. Stelle UV-lámppá nu ahte lea sulli 20 cm eret petrilihtis.
3. Geavat goivvoža vuoidat eartamađe beaivvášvuoidasa guovdu plástaárkka dahje lásepláhta, nu ahte beaivvášvuoiddas gokčá UV-helmmuid.
4. Bija plástárkka helmmuid badjel.
5. Cáhkket UV-lámppá ja divtte čuovgat vihtta sekundda.
6. Geavat ivdneskálá dahje ivdneappa registreret UV-helmmuid ivnni. Molssaeaktu: Govve UV-helmmuid, ja geavat gova veardideapmái loahpas geahččaladdama.
7. Bija UV-helmmuid juoga man sisa, vai eai oaččo čuovgga.
8. Bija njeallje ođđa UV-helmmo petrilihttái.
9. Gearddut geahččaladdama seamma lágaš beaivvášvuoidasiin golmma geardde.

10. Čađat guokte dárkkistanmihtideami:

    1. mihtideapmi mas geavahehpet dušše ráinnas plástaárkka
    2. mihtideapmi mas ehpet geavat plástaárkka
11. Veardidehpet UV-helmmuid ivdneintensitehta juohke beaivvašvuoidasa ovddas, ja veardidehpet vel dárkkistusmihtidemiiguin.

Konklušuvdna ja digaštallan

• Mii lea din konklušuvdna bohtosiid vuođul?
• Dollet go bohtosat deaivasa beaivvášfáktora ektui mii vuoidasiin lea?

• Mat variábelat leat

  • sorjavaččat?
  • sorjjasmeahttumat?
  • fásta?
• Manne galgá UV-helmmuid geavahit dušše sulaid diehtit man bures iešguđet beaivvášvuoidasat doibmet?
• Čujut dehálaš boasttugálduide geahččaladdamis.

Evttohusat viidásit bargui

• Buohtastahttá iešguđet buvttadeddjiid beaivvášvuoidasiid.
• Iska mo buvttadandáhton váikkuha dasa man bures beaivvášvuoidasat doibmet.
• Geavat beaivváščuovgga UV-čuovgga gáldun.
• Iskka iešguđet beaivváščalbmelasiid dan sadjái go beaivvášvuoidasa.

Dát siidu lea "How effective is your sunscreen?" Science in School rievdaduvvon almmuhus.