Bærekraftig mat - Bærekraftig mat - Naturfag (DT) - NDLA

Njuike sisdollui
Oahppanbálggis

Don leat dál muhtin oahppobálgás:
Bærekraftig mat

Dán lea/leat čállán Thomas Bedin, Camilla Øvstebø, Hege Nikolaisen ja Vigdis Haugan.
Maŋemus ođastuvvon 8.11.2023
Fágaartihkal

Guoddevaš borramuš

Maid válljet borrat, lea dehálaš - ii dušše dutnje ja du gorudii, muhto maiddái min eatnamii. "Guoddevaš borramuš" lea go gokčat beaivválaš dárbbu borramuššii nu ahte eat bilit min maŋisbohttiid vejolašvuođaid. Máŋggabealat biebmodoallu lea čoavdda áimmahuššat sihke du goruda ja min eatnama.

Guoddevaš biebmodoallu

Juohke áidna beaivvi lassánit mii 200 000 olbmuin eatnamis. Lea álki ipmirdit ahte borramušbuvttadeapmi maid ferte stuorrut, seammás go fertet unnidit borramuša bálkesteamis. De fertejit maid buot riikkat ieža gilvit nu ollu go vejolas iežaset borramušas. Lagas guovllu borramuš lea mihttu!

ON definere guoddevaš biebmodoalu biebmodoallun mii

  • ii leat gollun birrasii
  • addá doarvái borramuša mas rievttes ealádatsisdoallu, mii sáhttá váikkuhit dearvvašlaš eallimii midjiide geat odne eallit, ja boahttevaš buolvvaide
  • suddje biologalaš valljivuođa
  • lea
  • lea olámuttos buohkaide
  • lea vuoiggalaš ekonomalaččat
  • lea dorvvolaš ja dearvvašlaš
  • addá buori resursageavaheami

Karbonamearka

Dálkkádatgássaid luoitin ii leat goassege leamaš eanet go odne. Dat dagaha ahte dálkkádat rievdá. Buktaga karbonamearka, dat mearkkaša CO2 mearri mii luitojuvvo buktaga buvttadeamis, lea dan geažil dehálaš mihttun guoddevašvuhtii, maiddái borramuša buvttadeamis. Mađi vuollelis biebmogollosis mii válljet borramušgálvvuid, dađi unnit lea karbonamearka biebmodoalus obbalaččat.

Šaddoriikkas buvttadit borramušgálvvuid addá mearkkašahtti unnit luoitimiid dálkkádatgássain ja dasa adno unnit čáhci ja unnit eananareálat go bierggu ja mielkebuktagiid buvttadeapmái. Guoddevašvuođa oaidninsajis lea danne riekta lasihit šattuid, murjjiid ja ruotnasiid borrama, ja unnidit bierggu, guoli ja mielkebuktagiid biebmodoalus.

Energiijadássádat ja buvttadeapmi

Lassin máŋggabealat borramuša borrat, lea maid dehálaš ahte dus lea buorre dássádat energiija sisaváldimis borramuša ja juhkamuša bokte, ja das man ollu golahat lihkadeapmái. Dát ii leat dušše buori dearvvašvuođa dihte, muhto maiddán danne vai eat buvttat eanet borramuša go dárbu.

Mii oaidnit ahte ovttaskas olbmo borran lassána. ON loguid mielde borret eanet go bealli máilmmi álbmogis eambbo go gaskamearálaš energiijadárbbu, mii lea 2352 kcal beaivválaččat.

Viidáset čájeha dutkan borramušjávkku ektui ahte mii Norggas bálkestat juohke njealját busse borramušas maid rámbuvrras oastit.

Leat mii golaheaddjit geat leat vearrámusat borramuša bálkuma ektui, ja min bálkun dagaha guokte goalmmádasa buot borramuša bálkumis Norggas. Ahte oastit ja borrat eanet borramuša go dárbbahat, mearkkaša ahte geavahat duššás resurssaid mat gáibiduvvot borramuša buvttadeapmái. Dáinna sáhtát juoidá bargat!

Gáldut

Aarskog, K. N. (2015). Derfor kaster vi mat. Forskning.no. Hentet 15. mars 2020 fra https://forskning.no/uit-norges-arktiske-universitet-hus-og-hjem-mat/derfor-kaster-vi-mat/486121

Amundsen, B. (2016). Mest mat kastes hjemme hos deg. Forskning.no. Hentet 15. mars 2020 fra https://forskning.no/samfunnskunnskap-okologi-ressursokonomi/mest-mat-kastes-hjemme-hos-deg/445311

Forbrukerrådet (u.å). Fairtrade. Hentet 15. mars 2020 fra https://www.forbrukerradet.no/merkeoversikten/etikk/fairtrade/

Lidal, H. (2017). Sjekk hvilken mat som er best for miljøet. Framtiden i våre hender. Hentet 15. mars 2020 fra https://www.framtiden.no/gronne-tips/mat/sjekk-hvilken-mat-som-er-best-for-miljoet.html

Miljøstatus.no (2019, 15. november). Klimagassutslipp fra jordbruk. Hentet fra https://miljostatus.miljodirektoratet.no/tema/klima/norske-utslipp-av-klimagasser/klimagassutslipp-fra-jordbruk/

Nasjonalt råd for ernæring (2017). Bærekraftig kosthold – vurdering av de norske kostrådene i et bærekraftperspektiv. (Rapport 11/2017). Hentet fra https://www.helsedirektoratet.no/rapporter/baerekraftig-kosthold-vurdering-av-de-norske-kostradene-i-et-baerekraftperspektiv.pdf

Dán lea/leat čállán Camilla Øvstebø.
Maŋemusat ođastuvvon 2020-03-15