Karbona birrajohtin

Fotosyntesa

Jođánis birrajohtimis váldet šattut áimmus karbona karbondioksiida (CO₂) hámis. Beaivvášenergiija vehkiin šattut nuppastuhttet CO₂ glukosan fotosyntesas. Glukosa vurkejuvvo stearkalassan ja sellulosan šattuin. Dasto karbona sirdása elliide geat borret šattuid, ja karbona manná dieinna lágiin biebmogollosiid čađa. Dasa lassin váldá mearra ollu karbona CO₂ hámis.

Seallavuoigŋan ja mollen

Seammás go karbona váldo, de maid karbona luvvejuvvo áibmui fas CO₂ hámis seallavuoigŋamis ealli organismmain, ja jápmán elliid ja šattuid mollemis. Karbona luvvejuvvo maiddái metánan go dáhpáhuvvá dievasmeahttun mollen jekkiin ja eará nješšiin. Go eallit smirezastet, de luvvejuvvo metána go revgot ja maiddái baikkain.

Áiggi mielde váldo seamma mađe karbona fotosyntesas ja mearas go dat mii luvvejuvvo seallavuoigŋamis ja mollemis.

Hilljánis birrajohtimis ádjána karbona guhká johtit oktii birra. Go jápmán eallit ja šattut mollejuvvojit, ja lea unnán oksygena ja alla deaddu ja temperatuvra, de dat sáhttet nuppástuvvot fossila boaldámuššan nu mo olju, koalla dahje gássa. Dieinna lágiin karbona čatnat ádjána miljovnnaid jagiid, ja livččii ádjánan seamma guhká luvvet dán karbona lunddolaš proseassaid bokte.

Go boaldit fossila boaldámušaid, de ádjána dušše moadde sekundda luvvet karbona mii lea guhká vurkejuvvon, ja mii livččii geavahan miljovnnaid jagiid luvvejuvvot lunddolaš proseassaid bokte. Dát karbona livččii bisson eatnama vuolde ja mearrabotnis jus eat livčče roggan oljju, koala ja gássa.

Dálkkádatrievdamat

Go fossila karbona boahtá áibmogeardái CO₂ hámis, de lassána CO₂ konsentrašuvdna. Dát leat oassin olbmuid dagahuvvon dálkkádatrievdamiin.

Áhpesuvrun

Áhpi váldá maid ovtta oasi CO₂ áimmus. Go ábit váldet eambbo CO₂, de dat suvrot go CO₂ čázis addá karbonasuvrri. Suvrát čáhci lea vahágiin organismmaide mat ellet kálkagaraid siste, nu mo korállat ja skálžžut.