Mii lea šaddovistebeaktu?
Miljárdaid jagiid čađa lea eallin eatnama alde dušše sáhttán geavahit beaivváža energiijagáldun. Beivvášenergiija fuolaha ruoná šattuid fotosyntesa ja dálkkádaga mas lea muttát temperatuvra. Dađi mielde geavahišgohte beaivvášenergiija maiddái eahpenjulges vugiid mielde, go min máttut ráhkadedje dola muoraid boaldimin. Maŋŋil leat olbmot maiddái ávkkástallan beaivvášenergiijas mii lea vurkejuvvon darffiide ja kollii.
Koalla ja olju leat miljovnnaid jagiid boares vuorkkát fossiila boaldámušaiguin, ja leat bázáhusat šattuin ja elliin mat šadde ja elle beaivvášenergiijain. Muorat mat otná beaivve šaddet ja ellet, leat beaivvašenergiija ođđa vuorkkát.
Ođđaáigásaš industriijaservodat dárbbaša energiija jođihit fabrihkaid, fievrruid nu mo biillat, fatnasat, togat, girdit, tráktorat ja eará eanandoallomašiinnat. Energiija dása boahtá eanas fossiila boaldámušain, juogo njuolga koalas dahje oljjus, dahje eahpenjuolga elektralaš rávdnjin mii boahtá liekkasenergiijarusttegiin gos boldet oljju dahje koala. Go liekkasenergiijarusttegat geavahit oljju dahje koala energiijagáldun, de leat hydrokarbonat mat bullet, ja dalle ávdnejuvvo karbondioksiida () ja čáhci ().
Go beaivváža oanehisbárut ja energiijarikkis suonjardeapmi deaivá atmosfeara, de muhtin oassi reflekterejuvvo ruovttoluotta máilmmiávvosii, dan botta go reasta joatká atmosfeara čađa. De atmosfeara váldá bajas suonajrdeami mii lea jođus vulos eatnamii.
Dat oanehisbárut suonjardeapmi ligge eatnama gierraga. Oassi dan guhkesbárot suonjardeamis suonjarda atmosfearai. Eanas oasi dollejit dat nu gohčoduvvon šaddovistegássat. Čáhcelievla ja karbondioksiida leat dábálepmosat. Eará šaddovistegássat leat metána, čáibmangássa ja KFK-gássat.
Šaddovistebeaktu lea áibbas lunddolaš proseassa, lea njuolgut áibbas dárbbašlaš bisuhit eallima eatnama alde nu mo mii odne dovdat dan. Váttisvuohta boahtá das ahte šaddovistegássaid konsentrašuvdna lassana eambbo go mii lea dábálaš. Dalle lassana šaddovistebeaktu, ja dat dagaha ahte eatnama dálkkádat rievdá.