Arbeidstid og overtid

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: Corbis

Arbeidstid er primært regulert gjennom arbeidsmiljølova § 10-4.

For personar under 18 år beskriv arbeidsmiljølova § 11 nokre ekstra vern og avgrensingar, mellom anna med forbod mot nattarbeid og overtid.

Arbeidstid blir løyst på ulike måtar avhengig av yrke og bedrifta. Som lærling vil du følge arbeidstida i bedrifta.

Tariffavtalar og lokale avtalar er vanleg og påverkar både arbeidstid, lønn og arbeidsforhold. Slike avtalar skal ikkje gi den tilsette dårlegare vilkår enn minstekrava i arbeidsmiljølova.

Vi deler arbeidstid i to hovudkategoriar: alminneleg arbeidstid og overtid. Den alminnelege arbeidstida er den vanlege planlagde arbeidstida.

Nokre gonger krev enkeltsituasjonar eller periodar meirarbeid utover den alminnelege arbeidstida. Dette blir kalla overtid, og eigne reglar og fastsett overtidsbetaling gjeld her.

Arbeidstida kan leggast opp på fleire måtar. Dei vanlegaste måtane er normalarbeidstid, skiftarbeid og turnusarbeid.

Det vanlegaste er at arbeidet skjer på dagtid måndag til fredag, til dømes mellom klokka 08–16. Dette blir kalla normalarbeidstid.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Tron Bårdgård

Arbeidsmiljølova § 10-4 avgrensar alminneleg arbeidstid til maks 9 timar i løpet av eit døgn og maks 40 timar arbeidstid i løpet av sju dagar.

Arbeidstida kan vere kortare, til dømes 7,5 timar per dag og 37,5 timar per veke. Då har bedrifta anten ein tariffavtale, ein avtale mellom arbeidsgivarorganisasjon og fagforbund, eller ein lokal avtale, ein avtale mellom bedrift og arbeidarane i bedrifta.

Fleksibel arbeidstid

Fleksibel arbeidstid er ei ordning som lar den tilsette flytte rundt på arbeidstid ved behov, til dømes ved å jobbe meir i periodar og ta ut avspasering i andre. Det kan òg vere mogleg å flytte arbeidsdagen fram slik at ein jobbar frå 09–17 i staden for 08–16.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Tron Bårdgård

Arbeidsmiljølova § 10-2 krev at bedrifter skal legge til rette for fleksibel arbeidstid der dette ikkje skaper vesentlege ulemper for bedrifta. Dette gjer at vi i dag for det meste har fleksibel arbeidstid innan normalarbeidstidjobbar.

Bedrifter med fleksibel arbeidstid vil ofte ha ei kjernetid, dette er ein del av arbeidsdagen der alle tilsette må vere på jobb. Dette kan vere for å sikre at dei kan gjennomføre møte, eller at det er tilsette tilgjengeleg for kundeførespurnader.

CC BY-NC-ND

Bilete: Arbeiderbevegelsens arkiv og bibliotek

Skiftarbeid har si rot i industrien der produksjonen gjekk for fullt det meste eller heile døgnet. I nokre tilfelle vart skiftarbeid brukt for å maksimere produksjonen, og i andre tilfelle, som på eit smelteverk, var det upraktisk eller umogleg å stoppe prosessane.

Innan skiftarbeid er bemanningsbehovet likt gjennom dagen, kvelden og nokre gonger òg om natta. Tilsette vil som oftast arbeide på eit skift (som natt) for ein periode, og så går dei over til eit anna skift eller ein friperiode. På den måten blir dei ulagelege arbeidstidene fordelte jamt mellom dei tilsette.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Tron Bårdgård

Det er i regelen tillegg i lønn for skiftarbeid i ulagelege arbeidstider som kveld, natt, søndagar og heilagdagar. Skiftarbeidarar har som oftast 35,5 timars arbeidsveke.

CC BY-NC-SA

Bilete: Jakob Boserup

Turnusarbeid blir brukt i bedrifter der arbeidet går gjennom døgnet, men der behovet for arbeidskraft varierer.

Eit døme på dette er sjukeheimar. Sjukeheimar har døgnbemanning, men dei fleste tilsette arbeider på dag- og ettermiddagstid, og berre nokre få arbeider om natta.

Det finst fleire variantar av turnusar. Til dømes kan ein turnusperiode gå frå to til åtte veker. I ein slik turnus kan arbeidsbelastninga og vakttypane variere mykje. Ei veke kan ha mange vakter på ulagelege tidspunkt, mens den neste veka har få eller ingen vaktar.

Dei ulike vaktene i turnusen kan fordelast jamt mellom dei tilsette, men det er òg vanleg at nokre tilsette hovudsakleg har kveldsvakter eller nattevakter.

I helsevesenet er det vanleg at lærlingar ikkje har nattevakter i byrjinga sidan dei treng oppfølging og nattevakter må kunne jobbe mykje sjølvstendig.

Det er tillegg i lønn for turnusvakter med ulagelege arbeidstider, som kveld, natt, søndagar og heilagdagar. Turnusarbeidar har som oftast arbeidsveker på 35,5 timar.

Overtid er regulert i arbeidsmiljølova § 10-6.

I nokre situasjonar, til dømes dersom bedrifta plutseleg får spesielt høg aktivitet eller ein eller fleire kollegaer er sjuke, kan det vere nødvendig at du arbeider overtid. Overtid må avtalast med arbeidsgivar, og det er strenge grenser for kor mykje overtid som er tillaten.

CC BY-NC

Bilete: riedjal

Overtid startar når du arbeider meir enn 9 timar på ein dag eller 40 timar per veke. For tilsette med tariffavtale kan timetalet vere lågare, til dømes 7,5 timar per dag og 37,5 timar per veke.

Lova krev at det er eit "særleg og tidsavgrensa behov" for at tilsette skal arbeide overtid. Bedrifta kan dermed ikkje bruke overtid som alternativ til å ha det nødvendige talet på tilsette i normalsituasjonar. Dessverre er det nok mange tilfelle der overtid blir brukt i for stor grad og bedrifter i praksis bryt lova.

Du kan bli pålagt å arbeide overtid av arbeidsgivar. Det vanlege er at arbeidsgivar spør om frivillige, og at overtid då blir avtalt mellom partane.

Lønn ved overtid

Arberidsgivar skal betale overtid med minst 40 prosent tillegg på lønn. Tariffavtale kan gi høgare satsar.

Det er mogleg å ta ut overtidstimar som avspasering seinare, men 40-prosent-tillegget skal utbetalast.

Som lærling skal du ha lønn som ufaglært og i tillegg ha 40 prosent av dette når du arbeider overtid. Dette gir dermed ei høgare lønn (spesielt i starten av lærlingløpet) enn den vanlege lønna.

Under er eit enkelt døme på utrekning av overtidsbetaling dersom timelønna for ufaglært er 200 kroner og overtidsbetalinga er 40 prosent. Timelønna varierer mykje, og overtidssatsen kan òg vere ulik, så du må rekne dette ut for ditt eige yrke og din situasjon.

Det er avgrensa kor mykje overtid du har lov til å arbeide. Dette er både per veke, per månad og per år. Avgrensingane vil variere mellom ulike yrke, og om bedrifta har tariffavtale eller ikkje.