Plast

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC

Bilete: Nicki Twang, NTB Norway

CC BY-NC

Bilete: Science Photo Library, NTB

Frå å vere eit dyrt materiale som blei brukt til luksusprodukt, som smykke, nylonstrømper, telefonar og radioar på 1930- og 40-talet, har plasten blitt eit billig materiale.

Etter kvart blei plasten brukt til meir kvardagslege produkt og fann vegen inn i alle hushald.

I dag blir han brukt i nesten alle tenkelege produkt: båtar, våpen, tannkrem, maling og klede.

Plast er lange kjeder av hydrokarbon der dei same molekyla blir repeterte. Slike stoff blir kalla polymerar. Plast er ein syntetisk polymer, fordi han blir laga i ein industriell prosess.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY

Bilete: Rice University

Cellulose, protein og DNA er døme på naturlege polymerar. Desse blir “sette saman” i levande organismar.

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY

Bilete: Rice University

CC BY-NC

Bilete: Science Photo Library, NTB

Plast kan framstillast av ulike stoff. I dag er det vanlegaste å bruke råolje. Vi kan også lage plast av planteoljer og maisstivelse. Slike plasttypar blir kalla bioplast.

Nemninga bioplast blir brukt om plast som inneheld ein viss del biologisk materiale. Nokre typar bioplast kan brytast ned biologisk, men ikkje alle.

Den posen mange bruker for å samle opp matavfall for kompostering, er laga av plast som kan brytast ned biologisk.

Mikroplast – små plastpartiklar

CC BY-NC

Bilete: Science Photo Library, NTB

Mikroplast er plastpartiklar som er mindre enn 5 mm lange. Mikroplast blir tilsett produkt for at dei skal få betre eigenskapar.

I tillegg blir mikroplast danna når større plastbitar blir brotne ned. Dette gjeld også bioplast.

Store mengder mikroplast hamnar kvart år i naturen, og er ein potensiell fare for levande organismar.

CC BY-SA

Bilete: Nature Science Library, NTB

Viss du studerer strukturen til plasttypen polyeten, så oppdagar du at polyeten er bygd opp av berre karbon og hydrogen. Polyeten er eit hydrokarbon.

Når hydrokarbon blir brunne, blir det danna karbondioksid og vatn, samstundes som det blir frigitt energi:

$C_2{H}_4+3O_2\to 2C{O}_2+2H_{2}O+energi$

Dette ser ikkje så ille ut, tenkjer du kanskje? Problemet er dei andre stoffa som blir tilsette for at plasten skal få dei eigenskapane vi ønskjer:

• gjere han mjuk: ftalat
• gi han farge: ulike metallforbindelsar
• tole varmebehandling: bly
• hindre at plastprodukt tar fyr så lett: bromerte flammehemmarar

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-NC-SA

Bilete: NTB , Shutterstock

Mange av desse stoffa er så farlege for miljøet og helsa vår at dei er definerte som miljøgifter. Stoffa kan bli frigitte når plasten blir brunne, eller under bruk.