Hopp til innhald
Fagartikkel

Celleanding og lagring av energi

Celleandinga er kjemiske reaksjonar som skjer i cellene, og som frigjer energi frå næringsstoffa. Mykje av den frigjorde energien blir deretter lagra igjen i små molekyl som blir kalla ATP. ATP transporterer energien til dei delane av cella som treng energien.

Celleanding blir òg kalla forbrenning

Enzym katalyserer alle reaksjonane slik at dei kan skje ved kroppstemperatur. Gjennom mange reaksjonar blir næringsstoff og oksygen danna om til karbondioksid og vatn. Dermed blir det frigjort mykje energi. Dersom cellene ikkje får nok oksygen, kan cellene danne om glukose til mjølkesyre, men då blir det frigjort mykje mindre energi.

Aerob celleanding

Aerob celleanding skjer i alle cellene i kroppen vår.
Forbrenninga treng oksygen, og avfallsstoffa er karbondioksid og vatn.

glukose + oksygen → karbondioksid + vatn + energi

C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + energi (meir enn 30 ATP)

Cellene kan forbrenne både karbohydrat, feitt og protein. Ein stor del av den aerobe celleandinga finn vi i mitokondriane. Det blir frigjort mykje energi, og det blir danna over 30 ATP. Til dømes har muskelceller mange mitokondriar, for dei treng mykje energi, i motsetning til feittceller som har lite behov for energi og derfor har færre mitokondriar.

Anaerob celleanding

Anaerob celleanding skjer i muskelceller som ikkje får nok oksygen. Forbrenninga bruker ikkje oksygen og gir mykje mindre energi enn aerob celleanding. Reaksjonane skjer berre i cytoplasmaet i cellene. Glukosen blir berre broten ned til mjølkesyre, som etter kvart vil hope seg opp og hemme aktiviteten i musklane. Cellene klarer derfor ikkje å drive anaerobt muskelarbeid så lenge om gongen.

glukose → mjølkesyre + litt energi

C6H12O6 → 2C3H6O3 + energi (2 ATP)

Denne e-forelesinga handlar om korleis energi kan bli frigitt og lagra i cellene i kroppen. Video: Derek Jensen, Kristin Bøhle / CC BY-SA 4.0

Energilagring i cellene

Cellene har spesielle energiberande molekyl som er korttidslager for energi. Dei har som funksjon å overføre kjemisk energi frå eitt molekyl til eit anna inne i cella. Det viktigaste av desse er ATP (adenosintrifosfat). I ATP ligg energien lagra og er klar til bruk. Når cella treng energi, blir ATP spalta til ADP (adenosindifosfat) og ei fosfatgruppe under frigjering av energi:

ATP → ADP + fosfat + energi

ATP kan samanliknast med eit lite, ladd batteri som kan ladast opp, og ADP kan samanliknast med eit slikt utladd batteri. ADP kan nemleg ladast opp på ny til ATP når næringsstoff forbrenn i mitokondriane:

ADP + fosfat + energi → ATP

Kjelde

Gregers, T. F. (2023, 20. april). Celleånding. I Store norske leksikon. http://snl.no/celleånding

Relatert innhald

Fagstoff
Fotosyntese

Fotosyntesen er ein biokjemisk prosess kor lysenergi blir omdanna til kjemisk energi. Karbondioksid og vatn blir omdanna til sukker og oksygen.

CC BY-NC-SA 4.0Skrive av Øyvind Bønes. Rettshavar: NKI Forlaget
Sist fagleg oppdatert 18.05.2023