Heilskapleg bilete
Vi observerer for å få informasjon som kan gi oss forståing av barnet, barnegruppa og dei samanhengane dei inngår i, og for å vurdere korleis vi kan legge til rette for trivsel og hjelp og støtte til utvikling og læring. Ulike observasjonsmetodar vil gi oss ulik informasjon.
Vil vi få ei forståing av kva barnet meistrar, vel vi éin type observasjonsmetode. Ønsker vi å få ei forståing av korleis barnet opplever situasjonen, eller korleis samspelet mellom barna, mellom barna og dei vaksne eller mellom barna og miljøet er, må vi kanskje bruke ein annan observasjonsmetode.
Du må velje observasjonsmetode ut frå kva informasjon du meiner kan gi deg størst mogleg forståing av barnet og dei prosessane det inngår i. For å få eit så heilskapleg bilete av barnet og barnegruppa som mogleg er det naturleg å bruke fleire og ulike observasjonsmetodar.
Ulike observasjonsmetodar
Under finn du døme på ulike metodar for observasjon. Denne oversikta er ikkje fullstendig, sidan det finst ei rekke metodar og skjema. Du bør prøve ut og øve deg på fleire av desse metodane. På den måten kan du få forståing for dei mogelegheitene og avgrensingane som ligg i den enkelte observasjonsmetoden.
Når du skriv ned observasjonen din, er det viktig å anonymisere deltakarane. Du kan til dømes anonymisere Oline Larsen som er ei jente på fire år og sju månader, ved å skrive O.L. j. 4,7.
Døme på mal for observasjonsskjema
Når du skriv ned observasjonen, er det lurt å skilje mellom kva som er observert, og kva som er tolking:
Filer
Episodebeskrivelse
Dette er ein observasjonsmetode som blir brukt når vi vil sjå på noko konkret. Her observerer du litt på utsida av det som går føre seg, og følger nøye med på kva som skjer. Her har du bestemt deg på førehand for kva du vil ha informasjon om. Etter observasjonen skriv du ned det du har observert, så nøyaktig som mogleg. Du noterer òg dato og gjerne klokkeslett og kven som blir observert (anonymisert).
Praksisforteljing
Her beskriv du sentrale og konkrete hendingar frå kvardagslivet. Forteljinga består ofte av opplevingar som du som observatør eller dei som blir observerte, opplever som vesentlege. Det kan vere ulike gleder, dilemma, konfliktar eller utfordringar. Praksisforteljingar blir brukte for å synleggjere praksis. Dei blir brukte som grunnlag for refleksjon og vurdering av det pedagogiske arbeidet.
Logg
I ei loggbok kan du skrive eksakte målingar og registreringar av data eller du kan beskrive hendingar. Loggen kan òg innehalde betraktningar og refleksjonar.
Han kan brukast til å observere enkeltbarn eller grupper med barn.
Loggen kan òg brukast for å beskrive og reflektere over kva du har gjort som elev i løpet av ein praksisdag.
Løpande protokoll
Dette liknar mykje på loggbok, men her er det sjeldan ein observerer meir enn nokre få barn. Det er gjerne berre eit.
Løpande protokoll blir rekna av mange som ei krevjande form for observasjon. Det er vanleg å bestemme seg for eit område ein skal observere, til dømes eit borns grovmotorikk. Du observerer og beskriv detaljert det barnet gjer, ofte berre i to til tre minutt om gongen.
Du lagar sjølv eit enkelt skjema med to kolonnar. I den eine beskriv du kva barnet gjer heilt konkret. I den andre skriv du tolkinga di av kva barnet gjer. Til dømes viss eit barn spring fort og snublar, kan du notere det i kolonnen for beskriving, og under tolking kan du skrive at du kanskje trur dei nye vinterskoa til barnet er litt for store, eller at barnet spring fort bort frå ein situasjon og derfor snublar. Tolking av beskrivingane dine gjer du etter at du har observert. Denne tolkinga kan du bruke for å forandre og vidareutvikle det pedagogiske arbeidet.
Aktivitetsskjema
Dette er ein metode som eignar seg når vi ønsker å kartlegge dei ulike aktivitetane barn deltek i. Gjer vi mange slike observasjonar av det same barnet i ein periode, får vi eit inntrykk av kva barnet liker å halde på med.
Ein annan måte å bruke aktivitetsskjema på er ved å lage eit skjema som registrerer kor mange barn som deltek i ulike aktivitetar. Dette kan vere ein viktig reiskap når du skal planlegge aktivitetar for barn.
Det finst ei mengde ulike aktivitetsskjema, frå dei heilt enkle der du berre kryssar av, til meir avanserte.
Sosiogram
Sosiogram er ein observasjonsmetode som kan brukast for å undersøke forholdet mellom fleire personar i ei gruppe. Du kan òg registrere kven som tek kontakt med kvarandre utan å bruke ord. Her kan du òg registrere om det er positive eller negative førespurnader. Til dømes kan du sjå om det er barn som ikkje blir inkluderte i gruppa, altså som ingen kontaktar eller snakkar til.
Døme på sosiogram
Når du skal telje opp førespurnadene og kven som vender seg til kven, nyttar du ruteskjemaet som i illustrasjonen under:
Bortover (vassrett) noterer du alle førespurnader som til dømes AV gjer til BM, FL, JLN og så vidare. Summen på AV blir då kor mange gonger AV tek ordet. Når du summerer nedover (loddrett), får du talet på førespurnader ein person får frå dei andre. Når du har fått oversikta, skriv du ein fyldig kommentar som blir avslutta med forslag til tiltak for å betre det sosiale miljøet i gruppa. I dømet under er det lagt til pilar for å gjere tydeleg om det er førespurnader til eller frå barnet.
Filer
Utfordringar til deg
Kvifor treng vi å bruke fleire og ulike observasjonsmetodar for å oppnå forståing av barns liv?
Kva observasjonsmetodar vil du bruke for å finne ut kvifor eit barn ikkje deltek i leik?
Prøv ulike observasjonsmetodar anten i ei barnegruppe eller i klassen.
Kjelde
Frønes, M. H. (2019). Med blikket som redskap. I M. H. Frønes & V. Glaser (Red.), Praksisbok for barnehagelærerstudenten (s. 79–90). Universitetsforlaget.