Produksjon i ein innsjø – lag ein modell

Vi skal lage ein modell som viser mengda planteplankton i ein innsjø.

Kva variablar påverkar mengda planteplankton, trur du? Vi forenklar litt og bruker desse to variablane:

• mengd sollys

• tal predatorar (dyreplankton)

I SageModeler bruker vi bilete eller ikon for å representere variablane. Her har vi allereie funne fram bilete som representerer predatorar og planteplankton. No vil vi finne eit bilete som skal stå for variabelen "mengd sollys":

1. Klikk på Nytt bilde.

2. Søk etter eit bilete som passar til variabelen. Det er berre mogleg å søkje på engelsk.

3. Klikk på eit bilete, og vel Legg til bilde.

4. Dra biletet ned til arbeidsflata.

5. Biletet representerer ein av variablane dine. Gi biletet eit namn, til dømes "mengd sollys".

1. Beveg musepeikaren over bileta av variablane, eller klikk på dei.

2. Klikk på pila, og dra pila som då dukkar opp, over til midten av ein annan variabel. Når denne variabelen lyser opp, kan du sleppe. No har du laga ein samanheng mellom to variablar.

1. Du kan definere korleis variablane påverkar kvarandre, ved å dobbeltklikke på variablar som har piler som peiker mot seg. (Du kan òg klikke på pil-ikonet i menyen til høgre.)

1. Marker den aktuelle variabelen i menyen som dukkar opp, og juster vala for årsak og verknad i rullegardinmenyane, slik at dei passar til den aktuelle situasjonen.

2. Gjenta trinna over for alle variablane dine.

Piler viser samanhengar

Piler med raud farge viser at ein variabel påverkar den andre positivt: Ein auke av den eine fører til ein auke av den andre.

Piler med blå farge viser at ein variabel påverkar den andre negativt: Ein auke av den eine fører til ein nedgang av den andre.

I tillegg til at fargane på pilene viser korleis ein variabel påverkar ein annan, er det mogleg å få fram pluss- og minusteikn som viser dette. Via tannhjulet kan du velje Vis symboler for sammenheng.

1. Klikk på Simuler oppe på verktøylinja. På ikona dine får du opp stolpar som gir eit bilete av verdien til variabelen. Ved sida av variablane som påverkar, dukkar det opp glidebrytarar.

1. Prøv deg fram med å justere glidebrytarane. Legg merke til korleis mengda planteplankton blir endra når du endrar mengda sollys eller talet på predatorar.

Avgrensande faktorar

Når vi har fleire effektar som påverkar, vil programmet i utgangspunktet ta eit gjennomsnitt av effektane. Dette gjer at vi nokre gonger får urimelege resultat.

Døme: Viss vi stiller inn mengda sollys på null, vil det ifølgje modellen framleis vere ein god del planteplankton i innsjøen, avhengig av kor mange predatorar som finst.

For å unngå dette kan vi angi at verdien til den variabelen vi undersøkjer, aldri kan bli høgare enn den lågaste verdien til variablane som påverkar. Då vil null sollys gi null planteplankton.

Dobbeltklikk på "mengd planteplankton", og endre valet i rullegardinlista Kombiner variabler ved å bruke frå gjennomsnitt til begrensende faktor.

1. Klikk på Graf øvst på sida. På aksen kan du velje kva variablar du vil undersøkje nærare, ved å velje på aksen eller ved å dra variabelnamna frå arbeidsflata og sleppe dei på aksen.

2. Samle inn data ved å klikke på Ta opp kontinuerlig og justere glidebrytarane opp og ned.

3. Når du har fått ein del punkt, klikkar du på Stopp opptak.

4. Du har no samla ei rekkje datapunkt i ein tabell.

5. Lukk tabellen, og klikk på Graf-ikonet på den variabelen du vil undersøkje.

Du kan bruke grafane du har laga, til å vurdere kor god modellen din er:

• Kor godt stemmer samanhengane som simuleringa viste, med det vi veit frå før?

• Samanlikn resultata frå simuleringa med resultat frå reelle målingar. Søk på nettet for å finne målingar som er gjorde tidlegare. I SageModeler kan du importere filer med data og lage grafar ut frå desse. Bruk menyknappen oppe til venstre, og vel Importer. Lenger ned finn du eit filvedlegg som passar til modellen vi har laga på denne sida.

I denne fasen er det ein god idé å diskutere med andre og vurdere kvarandre sine modellar.

Med utgangspunkt i vurderingane du gjer, kan du jobbe vidare med modellen din:

• endre korleis parametrar påverkar kvarandre

• leggje til eller ta bort parametrar

Hald fram med å køyre simuleringar og gjere endringar heilt til du har ein modell som du meiner fungerer godt til føremålet.