Kvifor skal vi ta vare på biomangfald?
Alle organismar inngår i eit komplisert samspel i naturen. Vi veit for lite om dette samspelet, sidan det enno er mange artar som ikkje er godt nok undersøkte.
Artsmangfaldet trengst for å halde oppe næringskjeder og næringsnett
Mylderet av insekt utgjer næringsgrunnlaget for ein stor del av fuglelivet, mellom anna meiser, songarar og svaler.
Meitemark og sniglar er mat for trostar, piggsvin og grevlingar. Aure og laks lever av vassinsekt eller av insekt på og ved vassflata. Mus held liv i revar, ugler og rovfuglar.
Artane er avhengige av kvarandre (samliv og symbiose)
Naturen har mange døme på samliv (symbiose) der begge partar er avhengige av kvarandre. Blant blomstrar og insekt er det mange døme på gjensidig avhengigheit. Blomstrane får overført pollen, mens insekta får nektar.
Mange plantar er heilt avhengige av eit samliv med soppartar i jorda. Dette blir kalla sopprot eller mykorrhiza og gir utveksling av naudsynte næringsstoff. Mange av dei vanlege matsoppane, som kantarell og steinsopp, lever i symbiose med tre.
Nøkkelartar har betydning for mange andre artar
Nokre artar blir kalla nøkkelartar fordi dei gir livsgrunnlag for mange andre artar. Eit døme er osp, som er det viktigaste treslaget når spettane skal hakke ut reirhol. Gamle spettehol blir deretter nytta av andre fugleartar, mellom anna meiser, flugesnapparar, ugler, duer og ender. Eit anna døme er sild, som gir grunnlag for mykje anna liv langs kysten, mellom anna i fuglefjella. Fleire fugleartar har gått sterkt tilbake, mellom anna fordi det tidlegare har blitt drive overfiske på sildestammen. I Sørishavet er krilen mat for både fisk, pingvinar og kvalar.
Jordsmonndanning og nedbrytingsprosessar i naturen
Eitt gram jord kan innehalde fleire hundre millionar bakteriar og opptil ti kilometer med levande sopphyfar. Eit trillebårlass med kompost kan innehalde eit enormt mangfald av ulike organismar, som meitemark, midd, spretthalar, rundormar, hjuldyr, sopp og bakteriar. Sidan artane har ulike funksjonar, ulike enzym og ulik evne til å omsetje ulike stoff, er dei til saman i stand til å bryte ned alle delar av døde dyr og plantar. Dette er naudsynt for at næringsstoffa skal bli tilgjengelege på nytt i stoffkrinsløpet.
Rovdyr og parasittar regulerer bestandane av mange artar
Hos hjortevilt kan fråvære av store rovdyr gi så høg bestand at han "kollapsar" på grunn av matmangel eller sjukdom. I insekta si verd er det vist at snylteveps og rovinsekt regulerer bestandar av planteetande insekt. Utan reguleringsmekanismar ville mange artar med eit enormt formeiringspotensial ha vakse ukontrollert.
Eit mangfald av artar er ein viktig reserve viss miljøforholda forandrar seg, til dømes ved klimaendringar
Dersom klimaendringane gir høgare temperaturar, kan granskogen forsvinne frå lågareliggjande strøk i Sør-Noreg. I staden vil vi få edellauvskog, det vil seie varmekjære treslag som eik, alm, lønn, lind og bøk.
Dyre- og plantelivet i dei framtidige skogane våre vil hovudsakleg kome frå dei små lommene av allereie eksisterande edellauvskog. Relativt raskt vil artar som er sjeldne i dag, overta og bli våre kvardagsartar. Den reparerande evna naturen har, ligg i stor grad i artsmangfaldet.
Alle artar har ein verdi, anten dei er nyttige for oss eller ikkje. Å utrydde artar strir òg mot prinsippa for berekraftig utvikling, fordi vi øydelegg for moglegheitene til framtidige generasjonar.
Urørt natur har ein eigenverdi
Stilt overfor ein urskog eller tett innpå ein vill, urørt foss kjenner mange ein slags respekt for stordommen til naturen.
Dette er naturdokument – resultat av naturen sine eigne prosessar over lang tid, heilt utan styring frå mennesket si side. Desse kvalitetane kan bli borte for alltid viss vi gjer store inngrep.
Alle artar har eigenverdi
Å tilleggje ein art eigenverdi vil seie å respektere retten arten har til å eksistere og til å utfolde livspotensialet sitt, anten arten er nyttig for oss eller ikkje.
Mange reagerer instinktivt mot til dømes å fylle igjen dei siste dammane der trua salamandrar og augestikkarar lever.
Mange artar har lang "hevd" på å bu på kloden
Mange organismar har lang "hevd" på å bu på kloden. Krokodillar, skjelpadder, augestikkarar og kakerlakkar var utvikla allereie for fleire hundre millionar år sidan.
Også naturen si blomsterprakt var på plass lenge før våre apeliknande forfedrar tok sine første forsiktige steg på to bein.
Menneskeslekta har berre eksistert i om lag to millionar år, og arten menneske berre ein tiandedel av det igjen.
Omsyn til framtidig evolusjon
Mange føler at det er etisk feil å "klippe av" evolusjonære linjer som kan bli råstoff for vidare evolusjon. Havskjelpaddene kan representere ei slik linje.
Jo større spekter av naturen sitt mangfald som får vere med inn i framtida, desto meir materiale har evolusjonen å arbeide vidare med.
Omsyn til framtidige generasjonar
Dei fleste kjenner eit moralsk ansvar for dei som kjem etter oss. Eit mangfald av naturtypar og artar er ei god gåve å gi vidare.
Biomangfald betyr sikkerheit, valmoglegheit, livskvalitet og sjanse til å oppleve autentisk natur. Framtidige generasjonar bør få dei same moglegheitene som oss.
Ny teknologi kan i framtida gi uante moglegheiter til å utnytte naturen utan å gjere skade.
Koplinga mellom religionar og naturvern
Mange av religionane og urbefolkningane i verda (inkludert samane) har eit nært forhold til naturen. Dette er forhold som ikkje bør ignorerast.
Kristendommen er til dømes oppteken av "skaparverket" som noko det er etisk riktig å verne om. Religion kan vere ein universell døropnar til naturvernarbeidet.
Livskvalitet og trivsel handlar om meir enn materiell velferd. Befolkninga treng òg "grøn velferd". Naturopplevingar betyr mykje for oss. Når vi treng avkopling, søkjer vi stille, skjønnheit og positive opplevingar. Den estetiske skjønnheita ein opplever ved å sjå fargespel, former og samspel i urørt natur, gir tilfredsstilling, inspirasjon og glede for mange.
Helsefremjande natur
Intakt natur har viktige helsemessige og psykologiske effektar. Mangel på mosjon gir alvorleg helserisiko, og mange blir meir motiverte av å trene i naturen. Natur verkar òg avstressande og gir oss rekreasjon og store opplevingar.
Naturen som kjelde til rekreasjon og glede
Naturen er ein arena for livskvalitet og avkopling som ikkje kostar noko. Å øydeleggje han kan medføre store kostnader til reparasjon eller erstatningstiltak.
Bevaring av natur er ofte noko av det rimelegaste ein kan gjere for å glede folk i nærmiljøet. Vissa om tilgang til urørt natur er ei kjelde til glede og fasinasjon for mange.
Biofili – ei grunnleggjande interesse for natur og andre livsformer
Intakt natur har ofte ei intuitiv betydning for menneske. Vi har ei naturleg, grunnleggjande og medfødd interesse for artar og naturen, som er menneska sin "eigentlege heim".
Maten vi et, bygningsmateriala vi bruker, og kleda vi har på oss, stammar frå ressursar som vi haustar av i naturen. I tillegg nyt vi godt av naturen sine "varer og tenester", såkalla økosystemtenester, i form av reinsing av vatn og luft, klimaregulering og produksjon av oksygen.
Treng vi så mange ulike artar? Reint økonomisk er det mange fleire artar som har verdi, enn dei vi veit om og tenkjer på til dagleg. Mange kan etter kvart utnyttast økonomisk gjennom genteknologi. Stadig ny kunnskap og ein raskt veksande industri har gitt oss verktøy som gjer at vi kan utnytte økonomisk verdifulle eigenskapar ved gena til artane. Biokjemiske prosessar blir til dømes brukte til produksjon av medisinar og reinsing av avfall.
Leiting etter gen og stoff blir kalla bioprospektering, og mange selskap køyrer eit kappløp for å ta patent på det dei finn – også i Noreg. På 1960-talet blei det funne ein sopp (Cyclosporin) på Hardangervidda som inneheld viktige stoff som blir brukte ved organtransplantasjonar, og som no gir milliardinntekter til det sveitsiske legemiddelfirmaet som har patentet.