Pronomen
Pronomen er ord som kan erstatte eit substantiv i ei setning. Vi kan til dømes erstatte substantivet jenta med pronomenet ho:
- Jenta gjekk sin veg.
- Ho gjekk sin veg.
Personleg pronomen
Det personlege pronomenet har både subjektform (eg) og objektform (meg).
Eintal | Subjektform | Objektform |
|---|---|---|
1. person | eg | meg |
2. person | du | deg |
3. person | han ho [ho] det | han henne/ho det |
Fleirtal | Subjektform | Objektform |
1. person | vi/me | oss |
2. person | de/dokker | dykk/dokker |
3. person | dei | dei |
Høfleg tiltaleform
Såkalla høfleg tiltaleform er på veg ut av språkbruken vår, og dei fleste oppfattar ho i dag som stiv og gammaldags. Det er du-forma som har overteke i nesten alle samanhengar. Høfleg tiltaleform er likevel vanleg i eldre litteratur, og i nokre høgtidelege samanhengar blir ho brukt òg i dag.
Eintal og fleirtal | Subjektform | Objektform |
|---|---|---|
2. person | De | Dykkar |
Ubestemt pronomen
Ubestemt pronomen bruker vi når vi ikkje har nokon bestemt(e) person(ar) i tankane, men vil uttrykkje oss generelt. Det er berre bokmål som har eit eige ubestemt pronomen, man. På nynorsk bruker vi i staden mengdeordet/determinativet ein:
- Det ein ikkje veit, har ein ikkje vondt av.
Spørjepronomen
Spørjepronomen innleier spørsmål. Spørjepronomenet kven bruker vi for å spørje etter personar, elles bruker vi spørjepronomenet kva:
- Kven skal vaske opp?
- Kva tenkjer du på?
- Kva for ein fyr var dette?
Gjensidig pronomen
Det gjensidige pronomenet blir òg kalla resiprokt pronomen. Det heiter kvarandre og kan ikkje bøyast. Pronomenet viser at ei handling, kjensle og så vidare er gjensidig:
- Dei elska kvarandre.
Refleksivt pronomen
Det refleksive pronomenet heiter seg. Det viser tilbake til subjektet i setninga. Samanlikn desse setningane:
- Han førebur seg på det verste.
- Han hadde førebudd han på det verste.
Han er subjekt i begge setningane. Den første setninga betyr at han førebur seg sjølv, den siste setninga betyr at han førebur ein annan person på noko ubehageleg.