Segner

Opne bilete i eit nytt vindauge

Offentleg eige

Bilete: Theodor Kittelsen

Ei segn har som regel berre ein episode, og ho gir seg ut for å vere sann. segna er ofte både tids- og stadbestemt, og vi møter svært ofte namngitte menneske i handlinga, folk som verkeleg har levd.

Ei lokalsegn er knytt til ein bestemt stad, bestemde personar eller ei bestemd hending. Ei vandresegn er ei forteljing som vi finn att i ulike kulturar og tidsepokar, men der handlinga vert knytt til forskjellige personar og stader.

I dei naturmytiske segnene er hovudemnet det overnaturlege og uforklarlege. Dei fortel om allslags overnaturlege vesen som vette og gjengangarar, om trolldom og om folk med overnaturlege evner. Mange naturmytiske segner handlar om menneske som vart tekne av nøkken, draugen eller av dei underjordiske.

"Draugens kamp med daudingane i Lurøy" er eit eksempel på ei naturmytisk segn:

Dette er segner som handlar om historiske personar og hendingar. Det betyr ikkje at segnene er historiske i den forstand at dei er sanne. Det er likevel interessa for den historiske personen, det historiske utgangspunktet eller den historiske tilknytinga som gjer at segnene lever vidare.

Historiske segner fortel om kongar, krigar, opprør og dramatiske hendingar. Synsvinkelen er personleg og privat, ofte også lokal. Nokre av desse segnene skildrar hendingar frå nyare tid, men det finst også historiske segner som går tilbake til mellomalderen, for eksempel segnene om Olav den Heilage og om Svartedauden.

Segna om Jostedalsrypa er døme på ei historisk segn. Segna handlar om korleis pesten (svartedauden) utrydda alle menneska i bygda Jostedalen i Sogn, med unntak av ei ung jente. Eit anna døme på ei historisk segn er segna om Kråka frå Spangereid som blei dronning av Danmark.

Opphavssegner er forteljingar som har som formål å forklare stadnamn eller oppsiktsvekkjande ting i naturen. Dei kan forklare spesielle naturfenomen eller sjølve utforminga på stader i naturen, eller dei kan gi fantasifulle forklaringar på opphavet til stadnamn.

Eit eksempel er Langårdssund mellom Skåtøy og Langøy i Kragerøfjorden, der segna seier at eit svært troll sette seg på den eine sida av ei øy og skauv frå med beina slik at øya sprakk opp i dette smale sundet. Olavsundet i Ny Hellesund i Søgne skal ha oppstått då Heilag Olav segla tvers gjennom fjellet med båten sin. Segna Dei sju systrene forklarer opphavet til fleire av dei mest kjende fjellformasjonane i Nordland.

Det er ikkje bere i eldre tider at dei fortalde segner. Historier som forklarer nyere hendingar og fenomen, kallar vi gjerne vandresegn eller vandrehistorier. Du kan lese meir om dette i artikkelen om vandresegn: