Stortinget bestemmer korleise lovene skal vere. Regjeringa syter for at lovene blir sette i verk. Og domstolane bruker lovene når dei dømmer i saker.
Rettsstaten er blitt til over ein lang tidsperiode. Før 1814 var den danske kongen eineveldig både i Danmark og Noreg. Han bestemte i detalj kva som var rett og gale i samfunnet. Den som ønskte å skilje seg (rett nok svært sjeldan på den tida), måtte skrive til kongen i København, som personleg avgjorde saka. Rettsstatsprinsippet blei innført med Grunnlova i 1814.
Poenget med lover er å trekkje grensa mellom det som er godteke, og det som ikkje er ønskjeleg i eit samfunn. Men lovene endrar seg stadig, i takt med utviklinga i samfunnet. Noko som før var ulovleg, kan no bli sedd på som greitt, og omvendt. Fram til 1972 var det til dømes kriminelt å ha sex med ein person av same kjønn. I dag ville ingen politikarar, uansett partitilhøyrsel, ha funne på å fremje eit slikt lovforslag. Motsett veg har det gått med foreldra sin rett til å straffe eigne barn fysisk. Det var lenge sett på som ei privatsak, før lovverket i fleire rundar blei stramma inn, til fullt forbod i 1970- og 80-åra.
Prinsipp i den norske rettsstaten
I ein rettsstat kan ingen bli dømde utan at dommen er forankra i gjeldande lov. Dette er viktige punkt i møtet med rettssystemet:
- Likskap for lova er det grunnleggjande prinsippet. Anten du er 20 eller 70 år, anten du er fødd i Thailand eller Nordland, anten du er mann eller kvinne, har du dei same rettane. Rettssystemet skal behandle alle likt.
- Lover kan ikkje ha tilbakeverkande kraft. Du kan altså ikkje dømmast etter ei lov som ikkje fanst på det tidspunktet du blei skulda for noko.
- Den tiltalte i ei rettssak skal reknast som uskuldig inntil vedkomande er dømd skuldig.
- Blir du sett i varetekt av politiet, skal du framstillast for ein domstol før det har gått 24 timar.
- Dersom du blir sikta for noko kriminelt, har du krav på å få ein forsvarar som blir betalt av det offentlege.