Forklaringar til grammatikk til leksjon 2

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Ole Fossgård

På kinesisk er det ofte ikkje nok berre å nytte eit nomen når ein vil uttrykkje ein stad. Nomenet 家 jiā, for eksempel, blir nytta med postposisjonen 里 lǐ når ein vil uttrykkje at noko skjer inne i heimen, i dette tilfellet at ein kviler i heimen sin. Ordet postposisjon (i motsetnad til preposisjon) blir nytta om ei rekkje ord på kinesisk som uttrykkjer ei meir spesifikk plassering av/til noko. Samanlikn:

Daglegdags kinesisk har i praksis berre éin preposisjon, 在 zài, som ofte blir nytta saman med ein gitt postposisjon når ein vil uttrykkje ei meir spesifikk plassering. Men når det ikkje er naudsynt, eller når ein snakkar om stader der det blir unaturleg, blir berre preposisjonen nytta, som i f.eks.:

在中国 zài Zhōngguó – «i Kina»
Vi seier ikkje: *在中国里 zài Zhōngguóli

Dei viktigaste postposisjonane på kinesisk er:

Dette er berre nokre grunnleggjande eksempel, og vi vil gå meir i detalj rundt dette med postposisjonar seinare.

过 guo er til liks med verb-了 le ein såkalla aspektpartikkel. Aspektet som blir uttrykt av 过 guo, er «erfart handling», i motsetnad til avslutta handling, som blir uttrykt av 了 le. I setning a) over er ikkje spørsmålet om verbet 去 qù vart avslutta/gjennomført eller ikkje (om vedkommande drog til Shanghai eller ikkje), men om vedkommande «har erfart» å dra til Shanghai, altså om vedkommande har vore der eller ei. 过 guo blir ofte nytta om uspesifisert fortid, omtrent som når ein på norsk seier «Har du (nokon gang) vore i …?». Eksempel:

I setning b) ser ein at verbet

去

qù i tillegg har eit såkalla frekvenskomplement etter seg.

次

cì i

一次

yí cì tyder ein «gong» og blir nytta for å uttrykkje kor mange gonger noko har blitt gjort. Plasseringa av eit slikt frekvenskomplement følgjer reglane under:

Rett etter verbet:

Mellom verb og objekt i ein verb-objekt-konstruksjon:

Om objektet er eit personleg pronomen, kjem frekvenskomplementet etter dette:

Om objektet er ein stad, kjem det mellom verbet og objektet, eller etter objektet i ein verb-objekt-konstruksjon:

Tidlegare har vi lært om nominalfrasestrukturen på kinesisk, og kva element som kan utgjere attributt-delen i ein gitt nominalfrase.

I a)

两张去上海的往返票

liǎng zhāng qù Shànghǎi de wǎngfǎnpiào står attributtet (streka under) til kjernen

往返票

wǎngfǎnpiào. I b), c) og d), derimot, ser vi at posisjonen står tom der vi hadde venta same kjerne,

往返票

wǎngfǎnpiào – «returbillett» eller

机票

jīpiào – «flybillett». Når det som er kjernen i ein gitt nominalfrase er kjent frå kontekst eller er logisk sannsynleg, er det ikkje uvanleg på kinesisk at det ikkje blir gjenteke, eller at det rett og slett blir utelate. I alle setningane ovanfor utanom a) er det openbert at det er snakk om flybillettar, sjølv om ordet billett ikkje blir nemnt. Samanlikn:

这件衣服是红的。 Zhè jiàn yīfu shì hóng de. – «Dette plagget er rødt.»

Her kan ein seie at det eigentleg står …

这件衣服是红的(衣服) 。 Zhè jiàn yīfu shì hóng de (yīfu).

... men for ikkje å gjenta det openberre blir 衣服 yīfu utelate.

Kjernen i nominalfrasen er dermed medvite utelaten, og ein slik frase, eller «de-struktur», blir kalla eksosentrisk; kjernen er ikkje syntaktisk eksplisitt. Ein de-struktur er der markøren 的 de er festa til eit ord eller ein frase, som for eksempel i:

Som objekt:

1. 这杯咖啡是别人的。 [Denne kaffien er nokon andre sin.]
Zhè bēi kāfēi shì biéren de.
(的 de etter eit pronomen）

2. 那本书是弟弟的。 [Den boka er veslebroren min sin.]
Nà běn shū shì dìdi de.
(的 de etter eit nomen）

3. 这件衣服是红的。 [Dette plagget er eit raudt eit.]
Zhè jiàn yīfu shì hóng de.
(的 de etter eit tilstandsverb/adjektiv）

Som subjekt:

4. 预习的是好学生。 [Dei som øver på førehand, er gode studentar.]
Yùxí de shì hǎo xuésheng.
(的 de etter eit verb）

5. 上文学课的没有来。 [Dei som tek litteraturfaget, har ikkje komme.]
Shàng wénxuékè de méi yǒu lái.
(的 de etter verb-objekt）

6. 我买的在哪儿？ [Kvar er det eg har kjøpt?]
Wǒ mǎi de zài nǎr?
(的 de etter subjekt-predikat）

7. 跟我来的不能喝。 [Den som kom med meg, kan ikkje drikke alkohol.]
Gēn wǒ lái de bù néng hē.
(的 de etter ein koverbskonstruksjon）

Ein de-struktur oppfører seg heilt likt som eit nomen i ei setning (= eksosentrisk frase).

Komplement (ord som blir plasserte etter verb og fyller ut tydinga av verbet på ein gitt måte) finst det ulike typar av på kinesisk, og dei må lærast kvar for seg for ikkje å bli blanda saman, då dei har veldig spesifikke grammatiske funksjonar i språket. Typen vi ser her, heiter resultativt komplement. Samanlikn:

*快 ...了 kuài … le er eit fast mønster som uttrykkjer at det som står inni konstruksjonen, straks er i ferd med å skje. 快 kuài og 了 le blir derfor brukt på ein spesifikk måte i dette uttrykket.

Ordet

完

wán – «ferdig» har her ein grammatisk funksjon i høve til verbet

卖

mài.

完

wán er det resultative komplementet til

卖

mài, fordi det seier noko om sluttresultatet til verbhandlinga. For å vere veldig tydeleg kan ein setje om

卖完

màiwán med «å selje med det resultat at det som blir seld, blir seld ut». Det finst eit knippe ord som ofte blir nytta i funksjonen som resultativt komplement, og dei vil bli diskuterte etter kvart som dei dukkar opp. Eit anna veldig vanleg resultativt komplement er ordet

到

dào – «å komme til». Samanlikn:

到

dào blir brukt som resultativt komplement der ein vil presisere at ein har lykkast i å gjennomføre verbhandlinga med ønskt resultat. Samanlikn:

*Her nyttar ein 到 dào for å presisere at ein var heldig med kjøpet eller at ein fekk tak i det ein trengte. 买了 mǎi le er nøytralt i denne tydinga og mindre spesifikt i så måte.