Forklaringar til grammatikk til leksjon 7

Opne bilete i eit nytt vindauge

CC BY-SA

Bilete: Ole Fossgård

I setninga over har vi nok eit eksempel på bruk av 是…的 shì … de-konstruksjonen, som vi bruker når vi vil setje fokus på eit gitt element av setninga. I dette tilfellet er det kven som gav noko til nokon, og omsetjinga blir «Var det du som gav nummeret mitt til han?». Samanlikn med tilsvarande setning utan 是…的 shì … de-konstruksjonen:

I setninga utan 是…的 shì … de ser vi at fokuset er på om noko blir gjort eller ikkje. I setninga med 是…的 shì… de blir 是 sett inn rett framfor det som er fokuset i setninga, og legg i dette tilfellet vekt på kven som gir noko til kven. Samanlikn:

*Merk at denne konstruksjonen som regel blir brukt ved handlingar som allereie er utførte.

是…的 shì… de-konstruksjonen har relativt få avgrensingar når det gjeld kva 是 kan setjast inn framfor, så lenge setninga tillèt det logisk sett. Samanlikn eksempla under*:

*Legg merke til at variasjonen i norsk syntaks er nødvendig for å reflektere kinesisken mest mogleg naturleg.

Som vi ser kan subjekt-predikat-konstruksjonar fungere i rolla som attributt i kinesiske nominalfrasar. Setningar som vi på norsk kallar relativsetningar (eller «som-setningar»), av typen «songaren (som) eg liker», blir uttrykte på kinesisk som nominalfrasar. Beskrivinga kjem altså framfor nomenet som blir modifisert, og ikkje bak. Samanlikn:

Koverbet 给 gěi – «til» er litt spesielt fordi det kan vere både adverbial og (mål-)komplement utan noka endring i tyding. Samanlikn:

我给你打电话。Wǒ gěi nǐ dǎ diànhuà.

OG

我打电话给你。 Wǒ dǎ diànhuà gěi nǐ. = «Eg ringjer til deg.»

Vanlegvis bruker vi koverbkonstruksjonar framfor eller bak verb, alt etter tydinga:

在桌子上跳。Zài zhuōzishàng tiào. – «Å hoppe på bordet.»

Subjektet er på bordet når det hoppar. Ein er oppå bordet når ein hoppar.

跳在桌子上。Tiào zài zhuōzishàng. – «Å hoppe opp på bordet.»

Subjektet endar opp på bordet ved å hoppe opp dit. Ein endar opp på bordet som ein konsekvens av hoppet.

Vi skil mellom kvar subjektet er når verbhandlinga blir utført, og kvar subjektet endar opp som følgje av verbhandlinga, ved hjelp av høvesvis preplassering (adverbial) og postplassering (komplement) av koverbskonstruksjonen i forhold til verbet.

Vi bruker konstruksjonane under når vi vil uttrykkje at alt (av noko) er inkludert eller ekskludert. Samanlikn:

Spørjepronomena i 1, 2 og 3 i desse konstruksjonane (saman med 都 / 也) har inga spørjande tyding, men markerer ei inkludering/ekskludering, avhengig av om 不 bù eller 没 méi er til stades i andre ledd eller ikkje.

*Merk bruken av 是…的 shì … de-konstruksjonen i 你是怎么跟他说的？ Nǐ shì zěnme gēn tā shuō de? I tillegg er bruken av 怎么 zěnme («korleis») i 你怎么什么都没有跟我说呢！ Nǐ zěnme shénme dōu méi yǒu gēn wǒ shuō ne! ikkje meint å skulle forståast konkret, men retorisk (omtrent som «kvifor»): «Korleis kan det ha seg at …?» / «Kvifor …?». 怎么 zěnme i tydinga «kvifor» blir som regel brukt når ein er (vanlegvis negativt) overraska.

后来 hòulái tyder «etterpå» eller «deretter» på kinesisk, men til forskjell frå 以后 yǐhòu blir det brukt om noko som skjedde etter noko anna i fortida. Samanlikn:

后来 hòulái blir berre brukt til å beskrive sekvensen av handlingar/hendingar som allereie er utførte / har skjedd. I setninga 后来怎么样了呢？ Hòulái zěnmeyàng le ne? blir det derfor spurt «Kva skjedde så?» fordi lyttaren lurer på kva som skjedde etter noko anna. Men alt tilhøyrer fortida.

正要说再见的时候 zhèngyào shuō zàijiàn de shíhou = «idet vi skulle ta farvel».

Vi kjenner bruken av 正 zhèng frå tidlegare uttrykk som 正在 zhèngzài i for eksempel 我正在洗澡。 Wǒ zhèngzài xǐzǎo. – «Eg dusjar akkurat no.» 正在 zhèngzài uttrykkjer at ein utfører ei verbhandling akkurat no (derav 在 zài – «på»/«i»: at ein akkurat i denne augneblinken gjer noko). 正要 zhèngyào blir brukt til å uttrykkje at ein akkurat no er i ferd med å gjere noko (derav 要 yào – «skal i neste augneblink gjere noko»). 正要 zhèngyào kan brukast både om fortid og framtid. Samanlikn:

我正要回家。Wǒ zhèngyào huíjiā. – «Eg er (akkurat) i ferd med å dra heim (no).»

我正要回家的时候，他来找我聊天。 Wǒ zhèngyào huíjiā de shíhou, tā lái zhǎo wǒ liáotiān. – «Akkurat idet eg var i ferd med å dra heim, kom han for å prate med meg.»

Det finst to typar retningskomplement:

Enkle, som i 回来 huílai. Her er 来 lái det enkle retningskomplementet til verbet 回 huí.
Doble, som i 跑回来 pǎohuílai. Her er 回来 huílai det komplekse retningskomplementet til verbet 跑 pǎo.* Samanlikn:

I 进房子去 jìn fángzi qù er 进 jìn hovudverbet og 去 qù eit enkelt retningskomplement (kan òg vere 来 lái). I 跑进房子 pǎojìn fángzi er 跑 pǎo hovudverbet og 进去 jìnqù eit dobbelt retningskomplement. Sidan objektet her, 房子 fángzi, er ein plass, må det stå mellom dei to elementa i det doble retningskomplementet. Viss eit verb berre har eitt enkelt retningskomplement, kjem plassobjektet framfor det enkle retningskomplementet, for eksempel slik:

回家去 huíjiā qù – «returnere heim»
进房间来 jìn fángjiān lái – «gå inn i rommet», osv.

*Som vi ser kan for eksempel 回 huí både ha rolla som hovudverb og som ein del av eit komplement, der det då er underordna eit anna verb som har rolla som hovudverb. Det er det relative forholdet mellom orda på kinesisk som uttrykkjer funksjonen dei har i forhold til kvarandre, og dermed òg tydinga som blir uttrykt.