Kva er etikk?

Etikk handlar om korleis vi menneske er mot kvarandre. Meiningane om kva som er rett og gale, kan vere ulike frå person til person. Det varierer innan den same kulturen og mellom ulike kulturar. Det kjem an på kva normer, verdiar, haldningar og livssyn ein har.

• Om du bryt dei etiske reglane i kvardagen, blir du kanskje straffa med stygge blikk og utestenging.
• Om du bryt yrkesetiske reglar, kan du bli påtalt av dei overordna.
• Om du bryt lova, kan du miste autorisasjonen din, og du kan bli straffa med bøter og fengsel.

Etikk er læra, eller teorien, om kva som er rett og gale. Iblant er det vanskeleg å vite kva som er rett å gjere. Viss du må velje éi løysing ut frå fleire moglege, kan etikken vere til hjelp. Han kan grunngi kvifor du bør gjere det eine eller det andre.

Moral handlar om korleis du oppfører deg, det vil seie kva du faktisk gjer. Å handle moralsk betyr å oppføre seg etter dei normene og reglane som gjeld i den gruppa du høyrer til. Gruppa kan vere familien, ein vennegjeng eller kollegaer. Umoralsk framferd fører gjerne til negative reaksjonar hos andre.

Valsituasjonar finn vi både privat, på skulen og på jobben. Vi skil derfor mellom kvardagsetikk og yrkesetikk. Kvardagsetikk handlar om dei vala du gjer som privatperson, for eksempel korleis du oppfører deg overfor foreldra dine. Lyg du, eller er du til å stole på?

Yrkesetikk handlar om dei vala du gjer som yrkesutøvar og fagperson. Desse vala angår brukarar og kollegaer. Viser du respekt? Er du ansvarleg, eller prøver du å lure deg unna? Yrkesetikken er meir omfattande enn kvardagsetikken fordi fleire menneske er innblanda, og da må det vere fleire reglar.

Juss er eit eige fagområde som skil rett og gale. Juss handlar om lover som Stortinget vedtek. Lova om pasientrettar er eit eksempel. Ho er vedteken for å sikre rettane til pasientane når dei treng hjelp frå helsevesenet. Helsepersonell pliktar å følgje denne lova. Når det finst ei lov, skal ein alltid følgje henne.