Å vere ungdom i ein pandemi

Deltakarar:Sarah Natasha Melbye – programleiarMagnusSiri

Programleiar: Vi som er vaksne, snakkar om neste sommar, men neste sommar er for middelaldrande menn som kjøper karbonadedeig og dopapir på tilbod. Neste sommar finst ikkje når du er ung. Når du er ung, bryr du deg berre om det som skal skje i dag og i morgon. Du drøymer om det som skal skje denne sommaren og denne våren. Du drøymer om fotballcupen der du skal skåre mål som ingen har sett maken til. Du drøymer om klasseturen der du skal ta mot til deg og flørte med den søtaste guten til klassen. Du drøymer om skuleballet, der du skal danse til langt på natt i den dyre kjolen du måtte mase eit år for å få.Desse orda tilhøyrer helse- og omsorgsminister Bent Høie. Dette var noko av det han sa då han i slutten av april 2020 takka ungdom for innsatsen under koronapandemien. Då visste vi ikkje at det berre var starten på ein situasjon som skulle vare veldig lenge. Når denne dokumentaren blir laga, har Noreg vore ramma av koronapandemien i eit heilt år, og det er ikkje over. Så korleis står det til med ungdommen no? Og korleis har det siste året vore?

Programleiar: Eg heiter Sarah Natasha Melbye, og denne dokumentaren handlar om å vere ungdom i ein pandemi.

Magnus: Det eg har sakna mest, er å vere ute med vener og på fest med vener. Eg har sakna det å kunne gjere vanlege og hyggjelege ting, som å dra på restaurant.

Programleiar: Dette er Magnus. Han er 18 år gammal og er lærling i ei mediebedrift. Han synest sosiale avgrensingar har vore noko av det vanskelegaste å takle det siste året.

Magnus: Eg er mykje ute, og eg liker å vere med folk heile tida, eigentleg. Med ein gong ein ikkje får moglegheita til å vere med vener lenger, kjenner ein seg plutseleg veldig innelukka.

Programleiar: Og dette er Siri.

Siri: Det eg har sakna mest, er å vere med venene mine som vanleg, vere på skulen og å drive med idrett inne.

Programleiar: Ho er 17 år og går i første klasse på vidaregåande. På fritida speler Siri handball, og no har det vore ein lang periode utan kampar, cupar og trening i hallen.

Siri: Eg har jo merka kor mykje eg eigentleg treng det. Eg saknar veldig å vere med lagvener, og så har eg merka det på forma.

Programleiar: Då Bent Høie takka ungdommen under pressekonferansen i april 2020, sa han òg:

Eg skulle gjerne sagt til dykk som er unge, at alt snart blir som før, men det kan eg ikkje. Denne våren blir annleis, denne sommaren blir annleis, dette året blir annleis. De er ungdommane som må gjere ting annleis.

Programleiar: Og annleis har det vore, stadfestar Magnus. Mellom anna har det vore vanskeleg å møte vener.

Magnus: Eg har sett dei nokre gonger, men då har vi følgt restriksjonane og halde stor avstand. Ein kan liksom ikkje gjere dei vanlege tinga, som å sitje ti stykke rundt eit bord og skravle.

Programleiar: Sjølv det å helse på kvarandre har vore annleis.

Magnus: Det er jo alltid hyggjeleg å ta ein "handshake" og å gi ein klem når ein treffest. Det er veldig rart å helse på kvarandre no. Ein må liksom fram med olbogen, og det verkar veldig rart.

Programleiar: Når det ikkje har vore mogleg å møtast slik dei er vant til, har både Siri og Magnus prøvd å halde kontakten med vener på andre måtar.

Magnus: Vi endar ofte opp med å spele ein del og å snakke på video- eller lydchat. Det har vorte den nye vanen i kvardagen. I staden for å gå ut og henge eller å dra heim til ein kompis og ta ein øl må ein dra heim, logge seg på eit "videogame" og spele.

Siri: Vi har jo Facetime og sånne ting, og vi har brukt Teams og prøvd å gjere ting over nett, men det har vorte vanskeleg. Når ein ikkje har kunna møtast inne, har vi møttest ute og drege på grilling eller tur og sånne ting. Vi har funne på kreative løysingar saman, men ...

Programleiar: Siri møtte òg på ei anna utfordring i året som gjekk. Ho avslutta nemleg ungdomsskulen og byrja på ein heilt ny skule med nye folk under pandemien.

Siri: Det har eigentleg vore ganske vanskeleg å bli kjent med både heile klassen og dei ein tenkte å bli ven med. Heilt frå skulen starta, har vi ikkje fått lov å vere meir enn tjue saman på fritida. Så vi har aldri fått gjort nokre skikkelege klasseaktivitetar. Det å få vener har vore litt vanskeleg å få til utan å ekskludere nokon, til dømes å invitere til noko utan at nokon kjenner seg utanfor.

Programleiar: Ein del av det å byrje på vidaregåande er å delta i nye aktivitetar, og heller ikkje det vart slik Siri hadde forventa.

Siri: Revyen er jo noko av det eg gledde meg mest til med vidaregåande. I starten av skuleåret fekk vi ein del informasjon, men ein måtte melde seg på det meste, fordi det ikkje var plass til at alle kunne vere med. Det vart jo mykje mindre arrangement. Og så vart det ikkje noko "juleintensiv", og revyfestar og sånne ting har jo vorte avlyste, i alle fall hittil. Dei seier at dei skal utsetje det til påskeferien, men det er vanskeleg å vite om det skjer.

Programleiar: Siri føler at ho har hatt ei anna oppleving av å byrje på vidaregåande enn dei som har byrja før pandemien.

Siri: Eg kjenner ikkje at eg har fått gjort alt som vanlege førsteklassingar får gjere. Vi har ikkje vorte kjende med folk på same måte eller fått opplevd dei same tinga som folk tidlegare har gjort.

Programleiar: Magnus har òg hatt ein annleis kvardag det siste året. Han er nemleg lærling i ei mediebedrift, og det har gitt nokre ekstra bekymringar.

Magnus: Det er sjølvsagt uflaks at eg er lærling akkurat i denne perioden. Det blir mindre moglegheiter, det blir færre oppdrag, og det blir vanskelegare å bli kjent. Ein får ikkje den same tilknytinga til kollegaer, og det er alltid eit ekstra stress ved å jobbe. Eg føler at det tyngjer meg når eg skal på jobb, for eg er alltid redd for å smitte nokon, ikkje sant. Ein tenkjer på konsekvensane av å smitte nokon på sin eigen jobb. Det er ganske dryge konsekvensar, ein kan jo miste jobben viss det skjer.

Programleiar: Magnus trur at det er vanskeleg å få like mykje ut av læretida under pandemien, i alle fall når ein ikkje kan møtast fysisk.

Magnus: Det blir jo mindre læring, men det finst ulike løysingar på det, til dømes møtechat. Den personen som skal gi deg opplæring, kan setje på skjermopptak og vise deg kva dei gjer på PC-en sin. Så det finst heldigvis gode løysingar. Men det er ikkje sånn at du berre kan gå bort til dei andre på jobben din og spørje om hjelp.

Programleiar: Siri synest òg at det har vore utfordrande å ikkje lære i same rom.

Siri: Vi har hatt mykje heimeskule, og det har eigentleg vore ganske vanskeleg til tider. Ein får veldig mykje ansvar, både med å følgje med og å gjere heimeoppgåver. Det er mykje vanskelegare å vere konsentrert og aktiv i timen når ein sit heime og ikkje er rundt klassekameratar.

Programleiar: Magnus er samd, og han håper at spådommane om at vi vil bruke meir heimeundervisning og heimekontor òg etter pandemien, ikkje slår til.

Magnus: Med ein gong ting har gått tilbake til normalen, burde ein få lov å gå tilbake til det ein var vand til før dette skjedde. Ein blir jo sjølvsagt vand til den nye måten å gjere ting på, men eg tenkjer at det er litt kjipt dersom ein skal halde fram med heimeskule og heimekontor.

Programleiar: Siri meiner òg at det sosiale bør leggjast vekt på etter pandemien.

Siri: Eg synest det er mykje meir morosamt å vere på skulen og møte skulevener. Det er noko heilt anna. No som vi har kome tilbake til skulen i full klasse, merkar eg kor mykje eg har sakna det. Det er ikkje like stille i klassen når ein er alle saman. Det er mykje meir morosamt å jobbe med skule når ein gjer det saman med fleire, og då gler ein seg til skulen på ein annan måte enn når ein har heimeskule, der det berre er skule og ikkje noko sosialt.

Programleiar: Det er ikkje berre undervisning og jobb som har vorte annleis under pandemien. Både Siri og Magnus har vore nøydde til å avlyse reiser dei hadde planlagt og gledd seg til lenge.

Siri: Eg skulle eigentleg på språkreise til Malta i fjor sommar. Eg var ganske spent, for eg hadde veldig lyst til å dra, sidan eg høyrde mange bra historier om folk som hadde drege. Men eg skjønte jo etter kvart at det ikkje kom til å skje, sidan det ikkje verka som om koronaen kom til å løyse seg fort nok til at folk frå ulike delar av verda kunne møtast. Det var nokre som drog, men det vart jo tilrådd å ikkje reise til utlandet, og det var berre nokre av landa som fekk lov å reise. Det vart ikkje den same typen språkreise som det eg hadde sett for meg, så då enda eg opp med å ikkje dra.

Magnus: Ein kompis og eg hadde planlagt å ta toget gjennom Europa. Vi hadde gledd oss lenge til det. Og så skulle vi på ein festival i Danmark som heiter Roskilde. Han vart avlyst. Det var jo utruleg kjipt, fordi det er ein sånn ting ein gler seg til heile året. Vi beheldt billettane våre til siste slutt, men så skjønte vi at det var null sjanse for at vi skulle få det til.

Programleiar: Når du har gledd deg så lenge til noko, er det ekstra vanskeleg når det må avlysast.

Magnus: Det var jo vondt. Det vart ei litt trist stemning i gruppa, fordi det var noko alle hadde gledd seg til. Men nokre av kompisane mine tenkte at vi måtte prøve å finne på noko anna som var mogleg å gjere, så ein prøver å vere litt optimistisk.

Programleiar: Siri har òg måtta avlyse mange turar i Noreg, og det har ført til eit stort sakn.

Siri: Heile familien min bur utanfor Oslo, så eg har ikkje sett dei sidan sommaren. Då var ikkje koronareglane så strenge. Eg merkar at eg saknar dei og synest det kan vere litt urettferdig at eg ikkje får møte dei. Eg prøver jo å ringje dei på Facetime og sånne ting, men eg saknar å møte dei på ekte. Eg har ikkje gått så lenge utan å møte dei før.

Programleiar: Det å reise i kvardagen er òg spesielt under pandemien.

Magnus: Eg er stressa når eg skal ta offentleg transport, som trikk, buss og T-bane. Det er òg stressande å gå rundt ute, særleg i sentrum der det er mange folk. Ein blir redd for å både kome borti nokon eller at dei skal kome borti deg. Som ungdom er du dessutan veldig usikker. Eg tenkjer at pandemien gjer at ein blir endå meir usikker og stressa mellom eldre folk. Ein vil jo berre gjere dei gode tinga og blir veldig påpasseleg med å halde avstand, men det kan vere utfordrande.

Programleiar: Siri synest òg at det kan vere utfordrande å ta buss, men i det daglege har ho rett og slett ikkje noko val.

Siri: Det er mange som prøver å velje andre alternativ til kollektivtransport for å møte færre personar og prøve å ikkje å bli smitta. Men sidan eg går på skule i byen, har eg ikkje noko val. Eg må ta bussen, og då gjeld det jo å bruke munnbind og sånne ting.

Programleiar: Magnus kan bli stressa når han tenkjer på reaksjonane han kan møte i kollektivtrafikken.

Magnus: Eg er stressa for at eg skal få ein sur kommentar, til dømes: "Hei, kvifor har du ikkje... " eller "Kvifor sit du så nære?" Ein annan ting som eg har lagt merke til no som det er vinter og kaldt ute, er at ein får veldig mykje reaksjonar viss ein må småhoste litt, sjølv om det er heilt normalt. Folk blir utruleg stressa for om du kan ha viruset.

Programleiar: Det har faktisk òg vore nokre positive ting i året som har gått. Magnus lagar musikk, og det har vore lettare no.

Magnus: Du har så mykje ekstra tid til å sitje og tenkje. Og når du har eit kreativt yrke, så får du mykje meir motivasjon, og du får ut mange fleire tankar og idear. Så når det gjeld kreativitet, synest eg pandemien har hatt ein veldig positiv innverknad.

Programleiar: Magnus trur òg at situasjonen kan ha ført med seg andre positive ting.

Magnus: Ein blir kanskje endå betre kjent med dei ein har valt å henge med under pandemien. Ein kan sjølvsagt bli lei av kvarandre òg, men eg føler at ein får ei endå sterkare tilknyting, og at alle blir litt meir modne og velseda av å oppleve ein slik pandemi. For ein må jo vere veldig observant og ta det seriøst. Eg vil seie at det er positivt både læremessig og av røynsle.

Programleiar: Sjølv om kvardagen framleis er sterkt prega av koronapandemien og endå kjem til å vere det i lang tid framover, veit Siri kva ho ser mest fram til når pandemien er over.

Siri: Eg gler meg til å reise og til å vere med vener utan å tenkje over kor mange ein er. Og kanskje berre det å ta bussen utan munnbind og å dra på offentlege stader der ein ikkje bør dra no.

Programleiar: Magnus har òg planane klare.

Magnus: Eg har lyst til å dra til utlandet med ein gong. Kanskje til Spania eller ein annan varm stad, for eg synest det verkar så freistande. Eg veit ikkje om det berre er oss nordmenn som er skikkeleg reiselystne, men eg er i alle fall det. Eg har veldig lyst til å oppleve nye stader, ein annan kultur og eit heilt anna klima.

Programleiar: Vi avsluttar denne dokumentaren der vi starta, med helse- og omsorgsminister Bent Høies ord frå pressekonferansen i april 2020:

Denne tida er spesiell. Eg håper ho kan bli fin likevel. Tusen takk til alle norske ungdommar.

Produsert av Både Og for NDLA.