Feitt
Den energien cellene ikkje nyttar, lagrar dei som mellom anna feitt. I tillegg verkar feitt isolerande. Feittstoff er òg byggesteinar i hormon og ein viktig innhaldsdel i cellemembranen. Feitt høyrer til ei gruppe stoff som blir kalla lipid. Andre stoff i denne gruppa er voks, oljar, steroid og fosfolipid.
Det meste av feittet finst i form av såkalla triglyserid – stoff der alkoholen glyserol og tre feittsyrer er bundne saman. Vanlegvis er det ulike feittsyrer i eitt feittmolekyl. Sidan mykje feitt er sett saman av lange karbonkjeder, er feitt lite løyseleg i vatn. Feitt er upolart, mens vatn er polart.
Vi kan dele feitt inn i to hovudgrupper:
- metta feitt
- umetta feitt
Metta feitt i landdyr
Feittsyrer med berre enkeltbindingar mellom karbonatoma er metta feittsyrer. Dei inngår i metta feitt. Vi finn metta feitt i kjøtt og kjøttprodukt. I planteriket er det mykje metta feitt i kokosnøtter og avokado. Produkt som inneheld mykje metta feitt, er gjerne faste ved romtemperatur.
Umetta feittsyrer – feitt frå planter og fisk
Feittsyrer med éi eller fleire dobbeltbindingar i kjedene er umetta feittsyrer. Dei inngår i umetta og fleirumetta feitt.
I planter finn vi umetta feitt som opplagsnæring i frø og frukter. Plantefeittet som inneheld mest umetta feitt, blir gjerne vunne ut til matoljar som soyaolje, maisolje og olivenolje. I tillegg inneheld fisk mykje fleirumetta feitt.
Fleire av dei umetta feittsyrene er essensielle (livsnødvendige) feittsyrer. Det er feittsyrer som kroppen ikkje sjølv kan lage, og som vi derfor må få tilført gjennom mat. Omega-3 og omega-6 er grupper med fleirumetta feittsyrer som vernar mot hjarte- og karsjukdommar ved å motverke blodpropp. Dei finst i feit fisk som makrell, sild, laks og aure, og i planteoljar som raps og soya.
Feitt er ei viktig energikjelde for mange husdyr. Spesielt rovdyr er avhengige av forholdsvis mykje feitt i fôrrasjonen. Drøvtyggarar og andre planteetarar treng ikkje mykje feitt. For mykje feitt i fôret til drøvtyggarar er uheldig for vommikrobane og hemmar vomgjæringa. Altetarar, som gris og fjørfe, treng heller ikkje feitt, men de toler det godt.
Visste du at ...
umetta feitt blir omdanna til metta feitt av mikroorganismane i vomma?
dei flyktige feittsyrene eddiksyre, propionsyre og smørsyre er avfallsstoff for mikrobane, men viktige energikjelder for drøvtyggaren?