Fagartikkel

Å diskutere med stråmenn

Har du nokon gong opplevd at nokon har vridd på det du sa i ein diskusjon for å stille argumenta dine i eit dårleg lys? Då kan det hende du har sett stråmannsargumentasjon i aksjon.

Politisk journalist Fredrik Solvang og leiar i Framstegspartiet (FrP) Siv Jensen under den NRK-sende partileiardebatten under Arendalsveka 2019. Bilete: Håkon Mosvold Larsen / CC BY-NC 4.0

Felles løysing eller kamp for å vinne?

I ein diskusjon er det viktig at du lyttar og tek inn over deg argumenta til motstandaren for å utvikle dine eigne tankar om saka. Kanskje de til og med kan kome fram til ei felles løysing på eit problem gjennom å diskutere?

Alle som har sett på TV, veit at debattar i media sjeldan er så fredelege og harmoniske som det vi beskriv her. I politiske debattar er målet ofte å vinne støtta til veljaren. Då kan det vere freistande å ty til argument som øydelegg for motparten, sånn at du står igjen som vinnaren. Stråmannsargumentasjon er eitt av mange slike argumentasjonsknep.

Kva er ein stråmann?

Kort forklart er stråmannsargumentasjon å forvrengje argumenta til motstandaren på ein sånn måte at du lett kan vinne diskusjonen. Det kan du gjere ved å overdrive, forenkle, setje på spissen eller til og med finne opp argument på vegner av meiningsmotstandarar.

Du diskuterer då mot argument du sjølv har laga, altså mot ein stråmann i staden for mot diskusjonspartnaren din.

Eit døme

La oss seie at du i ein diskusjon seier at du er imot at butikkar plasserer godteri ved kassa, fordi det er lettare at vi gir etter for freistingar.

Diskusjonspartnaren din svarer:

– Skal det ikkje vere lov å kose seg litt heller, no då?

Her har diskusjonspartnaren din laga ein stråmann, ved å argumentere mot sin eigen forvrengde versjon av argumentet ditt:

– Du er imot at folk et godteri, fordi du er imot at dei kosar seg.

Medan det opphavlege argumentet ditt var eit heilt anna:

– Eg er imot at butikkane plasserer godteri ved kassa, fordi det fører til at vi et meir usunn mat.

To døme frå same debatt

Oljerigg ved land ved Sotra. Foto. — MDG argumenterer for at Noreg må slutte å produsere olje i framtida. Er dette det same som å seie at dei vil rive ned velferda vi har skapt i Noreg? Bilete: Willy Haraldsen / CC BY-NC-SA 4.0

Ein måte å forvrengje argumenta til motstandarane på er ved å forenkle dei, eller ved å setje dei på spissen. Vi skal sjå på korleis begge sider i ein debatt om oljeutvinning gjer dette. Ueinigheita mellom Sylvi Listhaug (Framstegspartiet) og Arild Hermstad (Miljøpartiet Dei Grøne) blir gitt att i denne NRK-artikkelen: Frp om klimapolitikarar: – Sosialistiske formyndarar

Først forvrengjer Sylvi Listhaug standpunktet i politikken til MDG ved å karakterisere programmet til miljøpartiet på denne måten:

Men er det en ting vi i Norge ikke skal gjøre, så er det å skamme oss over hvor fantastisk godt vi har det. Det er bygget opp gjennom generasjoner. Alt det ønsker MDG å rive ned, sier Listhaug til NRK.

Her legg ho fram at MDG

meiner at nordmenn skal skamme seg over kor godt dei har det
vil rive ned alt den norske velferda er bygd på

Sett på denne måten, er det ikkje vanskeleg å argumentere mot MDGs politikk.

I den same diskusjonen ser vi òg at Hermstad frå MDG set Listhaug sitt utspel på spissen og bruker orda "konspirasjonsteori" for å beskrive kritikken derfrå. Argumentet til Hermstad blir gitt att slik i NRK-artikkelen:

Han er himmelfallen over det han mener er en konspirasjonsteori fra Frp-ledelsens side om at Parisavtalen som ble signert av verdens ledere i 2015 i realiteten også er iscenesatt av marxister for å innføre sosialisme.

Konspirasjonsteoriar er som kjend ikkje til å stole på, og kritikken til motstandaren er dermed veldig enkel å avfeie. Konspirasjonsteorien som her blir omtala, er absolutt i omløp, men så lenge Listhaug ikkje refererer direkte til han i debatten, er det ikkje konstruktivt å antyde at ho er ein tilhengjar av teorien.

Her er det lett å tenkje seg at det hadde blitt ein betre diskusjon om begge partane hadde møtt kritikken frå den andre med motargument som var saklege og redelege.

Somme meiner at ...

I ein diskusjon om lekser kan du argumentere slik:

– Somme lærarar meiner visst at vi unge ikkje har nok å fylle fritida vår med. Som ungdom sjølv veit eg at dette ikkje er sant. Vi har fullt program både dag og natt, og vi treng å kunne kople av.

Dei fleste er einige i at ungdom er travle og treng å kople av, så her vil du nok vinne diskusjonen. Men kvar har du det frå at somme lærarar meiner at ungdom ikkje har nok å fylle fritida med? Viss du ikkje kan peike på ei konkret utsegn frå lærarar, har du konstruert eit stråmannsargument.

Ei menneskemengde formar ei snakkeboble. Foto. — Ver mistenksam når det blir vist til "somme" som avsendar av eit bestemt synspunkt. Finst dei, eller er argumentet dei liksom står for berre ein stråmann, som elegant kan bli riven ned av talaren? Bilete: Magictorch / CC BY-NC 4.0

Korleis kan vi unngå stråmenn i diskusjonar?

Gi att argumenta til motparten på ein måte som liknar mest mogleg på korleis dei sjølv la dei fram. Sjekk gjerne at du har forstått dei rett:

– Slik eg forstår deg, seier du altså at ....

Viss nokon vrengjer på orda dine i ein diskusjon, veit du no at dette heiter stråmannsargumentasjon, sånn at du kan gjere dei merksame på at det er det dei driv med.

Kjelder:

Antonsen, P., & Hjortland, O. (2017, 27. desember). Erna Solberg om SSB-konflikten. Henta frå Logikksjekk.no: https://www.logikksjekk.no/2017/11/25/erna-solberg-om-ssb-konflikten/

Ramnefjell, G. (2019, 9. mai). La den dumme stråmannen ligge. Dagbladet. Henta frå https://www.dagbladet.no/kultur/la-den-dumme-stramannen-ligge/71056875

Sølhusvik, L. (2019, 16. august). Frp om klimapolitikere: – Sosialistiske formyndere. NRK. Henta frå https://www.nrk.no/norge/frp-om-klimapolitikere_-_-sosialistiske-formyndere-1.14661449

Wu, J. (u.d.). Fallacies: Straw Man Fallacy. Henta 22. mai 2020 frå Khan Academy: https://www.khanacademy.org/partner-content/wi-phi/wiphi-critical-thinking/wiphi-fallacies/v/straw-man-fallacy