Religion og medialisering

I land der religionen speler ei viktig rolle i samfunnet, er måten media omtaler religion på, prega av respekt. Men når religionen mister autoritet, blir media meir religionskritiske.

Noreg er i dag i stor grad eit sekulært samfunn. Det betyr at religion i liten grad påverkar samfunnsliv og kvardagsliv. Mange nordmenn har aldri sett sine bein i ei kyrkje eller ein moské. Førestillingane dei har om religion, byggjer berre på måten religion blir framstilt på i media.

Samtidig ser vi ein tendens til at mange lèt seg fascinere av nyreligiøse førestillingar som opnar opp dimensjonar som overskrid ei sekulær røyndomsforståing.

Media har sin eigen dynamikk som formar, eller formaterer, måten religion blir framstilt på.

Konfliktar er godt stoff for journalistar. Derfor blir nyheitsbiletet ofte prega av konfrontasjonar mellom tilhengjarar av ulike religionar, konfliktar mellom religiøse og sekulære verdiar, eller konfliktar i og mellom trussamfunn.

Konfliktar rundt seksuell identitet og samkjønna ekteskap, til dømes, har i fleire år prega dekninga i media av Kristen-Noreg. Aviser som Vårt Land og Dagen vender seg spesielt til kristne og har eit noko breiare utval av saker som handlar om religion, enn andre norske aviser.

Media formar synet på muslimar

Mens norske medium i 1970 knapt omtalte muslimar, var det i 2020 fleire oppslag i norske nyheitsmedium om islam enn det var om kristendom. Vestleg journalistikk er dominert av meldingar om valdelege konfliktar mellom sjia- og sunnimuslimske grupperingar og aksjonar utførte av ekstreme islamistar.

Resultatet er at mange berre oppfattar islam som ei kjelde til konflikt, og ikkje får auge på andre og mindre konfliktfylte sider ved religiøst liv. Ut frå oppdraget sitt som allmennkringkastar har NRK prøvd å vege opp for noko av denne skeivskapen. Dei har mellom anna laga "innanfrå"-skildringar av fasta under ramadan og id-feiringa.

Religion har alltid vorte formidla til dei truande og menneska rundt dei gjennom forteljingar, bilete, songar og tekstar. I nyare tid har forkynninga til ein viss grad flytt seg frå flanellografen på bedehuset til radio, fjernsyn og nett. Religionsformidlinga har vorte medialisert.

Det finst også medium som blir drivne av religiøse organisasjonar, og som rettar seg mot medlemmer av bestemde trussamfunn. Eit døme er TV-selskapet Visjon Norge. Visjon Norge driv primært med forkynning, men rettleier også tilhengjarane sine i korleis dei skal fortolke ulike storhendingar ut frå det religiøse perspektivet til kyrkjelyden.

Sjå klipp frå bønnekonferanse på TV Visjon Norge.

Men det er ikkje lenger berre religiøse institusjonar som set dagsordenen for korleis religion og moral blir framstilte. Media har i dag teke over ein del av den rolla. Radioandaktar og fjernsynsgudstenester er i stor grad underlagt regien til media.

Religiøse førestillingar dannar eit bakteppe i store delar av populærkulturen. TV-seriar som Åndenes makt (20 sesongar - den siste i 2021) tek til dømes utgangspunkt i religiøse førestillingar som i hundrevis av år har levd i folkedjupet, men som i liten grad har vore akseptert av den religiøse leiarskapen.

I eit samfunn prega av individualisme, vel mange å konstruere sin eigen private religion. Slike TV-seriar blir då ein religiøs fristad for menneske som søkjer fellesskap utanfor etablerte trussamfunn.

Kampen mellom det gode og det vonde

Mange spelefilmar og dataspel tek for seg klassiske religiøse og etiske dilemma, men ofte blir førestillingar og symbol frå ulike religionar miksa. Dei fiktive heltane og skurkane har mange likskapar med mytologiske skikkelsar i verdsreligionane.

Dramaturgien kan fungere som ei form for religiøs og etisk rettleiing i korleis kvart menneske kan bidra til at det gode i tilværet til slutt vinn over det vonde.

Alminneleggjering og annleisgjering

Ifølgje sosiologen Ann Kristin Gresaker bidreg populærkulturen til å alminneleggjere religionen og gjere han til noko som kan hjelpe oss til sjølvutvikling og eit godt liv.

Men populærkulturen kan også framstille religion og religiøse menneske som noko som er annleis enn det normale, noko underleg eller skremmande.

Framstillinga av religion i media påverkar over tid haldningar og tankemønster i ein kultur. Slik kan media bidra til å endre etablerte religiøse førestillingar og religiøs praksis. Nokon vil derfor kalle religion i vår tid for medialisert religion.

Men det går også an å tenkje seg at media berre speglar kulturelle endringar som kjem av andre drivkrefter. Religionshistoria viser at religionen alltid har endra seg i takt med den generelle utviklinga i samfunnet, med eller utan hjelp frå media.

Omgrepsforklaringar

• sekulær

• nyreligiøsitet

• medialisering

• populærkultur

Gresaker, A. K. (2018). Relevant religion: nordiske livsstilsbladers fremstilling av religion 1988-2008 [Doktorgradsavhandling]. Universitetet i Oslo.

Lundby, K. (2021). Religion i medienes grep: medialisering i Norge. Universitetsforlaget.