Propaganda i moderne krigføring

Krigar kan utkjempast mellom statar, men også mellom ulike grupperingar internt i ein stat. Det siste kallar vi borgarkrig. I nokre statar herskar det ein krigsliknande tilstand mellom ulike grupper i befolkninga som står sterkt mot kvarandre.

Historisk sett er krig ein kamp mellom militære styrkar, slik vi kjenner det frå historiebøkene. Men i vår tid er stadig fleire krigshandlingar retta mot sivilbefolkninga. Terror mot sivile blir brukt til å tvinge fram politiske løysingar, slik vi mellom anna har sett i Afghanistan, Irak, Syria og Jemen.

Forsøk på å påverke haldningane til sivilbefolkninga blir i militær terminologi kalla for «psykologiske operasjonar». I mediefagleg samanheng kallar vi det propaganda eller psykologisk krigføring.

Krigføring på internett blir kalla for cyberkrig. Ved hjelp av nettangrep er det til dømes mogleg å slå ut straumforsyninga og slik totalt lamme infrastrukturen i eit land. Ein fiende kan òg hacke til seg sensitiv informasjon som kan brukast til sabotasje på viktige installasjonar og institusjonar, eller til utpressing av personar i maktposisjonar.

Ifølgje det norske forsvaret er militært cyberforsvar i dag like viktig som tradisjonell forsvarsinnsats på land, på sjø og i lufta.

Styresmakter og rivaliserande grupper bruker i dag psykologar og ekspertar på marknadsføring til å leie arbeidet med «psykologiske operasjonar». Propaganda som tillegg fienden vondskapsfulle eigenskapar og løynde motiv, er eit velkjent grep.

Det er òg vanleg i krig og konfliktar å spreie falske nyheiter om fienden. Den teknologiske utviklinga har i dag gjort det mogleg å lage avansert desinformasjon (deepfakes) som det kan vere vanskeleg å avsløre.

Diskreditering av motstandarar blir òg brukt som våpen i rivalisering mellom grupper i eit samfunn, utan at det offisielt har brote ut krigshandlingar. I dag spreier høgreekstreme grupperingar konspirasjonsteoriar og falske nyheiter i stadig større omfang i eit aktivt arbeid for å svekkje tilliten borgarane har til styresmakter, redaksjonelle medium og det demokratiske systemet.

Eit døme er QAnon-rørsla, som hevdar at den politiske eliten består av pedofile djeveldyrkarar som bortfører og misbruker små barn. Tilhengarar av slike konspirasjonar stemplar all motstand som eit forsøk på knebling og sensur.

I det moderne mediesamfunnet speler underhaldningsindustrien ei viktig rolle når det gjeld å påverke haldningar og verdiar. Filmane om James Bond er gode døme på korleis fiendebilete over tid blir forma og endra i takt med politiske klimaendringar i verdspolitikken.

Slike stereotype førestillingar om at verda består av gode og vonde nasjonar, gjer det enklare for styresmaktene å mobilisere opinionen når det er nødvendig.

«Den kalde krigen» er nemninga på ei rekkje konfliktar mellom supermaktene USA og Sovjet og deira allierte i tiåra etter andre verdskrigen. Aktiv bruk av propaganda var viktig for å vinne fotfeste og makt i nøytrale delar av verda. Men nærgåande TV-reportasjar frå krigen i Vietnam skulle føre til ei massiv endring i den amerikanske og europeiske opinionen, noko som igjen førte til eit folkekrav om å avslutte krigen.

Golfkrigen i 1991 viste at dei amerikanske militære leiarane hadde lært leksa frå Vietnam, og denne gongen bestemte dei at mediedekninga skulle skje på det militæres eigne premissar. Denne krigen er eit godt døme på medviten og gjennomført bruk av internasjonale nyheitsmedium til propagandaføremål.

Med den allierte invasjonen i Irak i 2003 blei uttrykket embedded journalism for alvor aktuelt. Det betyr at journalisten får fotfølgje soldatar på oppdrag. Sett på spissen kan ein seie at ein heil verdsopinion slik blei dirigert og styrt av dei militære.

The Marlboro Marine er eit døme på embedded journalism.

Eit døme på korleis propaganda kan brukast i krig, er militære spionbilete som USA i 2003 presenterte for FN som «bevis» på at Irak i all løynd planla å produsere atomvåpen. Bileta legitimerte USAs og Storbritannias militære angrep på Irak i 2003.

Kritiske journalistar avslørte etter kvart at «bevisa» var fabrikkert propaganda, men då hadde både Storbritannia og fleire Nato-land, mellom anna Noreg, allereie slutta seg til krigen.

Ein annan utfordrar til militær propaganda er varslarnettstaden WikiLeaks under leiing av Julian Assange. WikiLeaks blei lansert i 2007 og samarbeidde då med nokre av verdas leiande aviser, som Le Monde, El País, The Guardian og Der Spiegel. Målet var å avsløre og publisere informasjon som styresmaktene valde å halde hemmeleg for borgarane, og samtidig sørgje for at kjeldene blei haldne anonyme.

Propaganda blir òg brukt av terrororganisasjonar som ønskjer å rekruttere medlemmer og skape splid i befolkinga. Ved hjelp av profesjonelt laga propaganda greidde Den islamske staten (IS) i 2014 å lokke ungdommar frå heile Europa til å slutte seg til «kalifatet» – eit utopisk idealsamfunn.

Sjå nyheitsinnslaget frå CBSN: Inside the ISIS propaganda machine

Sjå video på YouTube som viser klipp frå propagandafilmar laga av IS, kommenterte av representantar for Human Rights Network. Han er teksta på engelsk, men du kan velje autoomsetjing til norsk.